دکتر شعیب بهمن
رزمایش مشترک ایران، روسیه و چین که با هدف تحکیم امنیت در منطقه و با پهلوگیری شناور‌های روسیه و چین در بندر شهید بهشتی چابهار آغاز شده، نخستین رزمایش مرکب ایران در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی با دو قدرت دریایی بزرگ جهان است. اگرچه تمرینات تاکتیکی متنوعی از جمله نجات شناور دچار حریق، آزادسازی شناور مورد تعرض قرار گرفته، تیراندازی علیه اهداف مشخص و سایر تمرینات تاکتیکی و عملیاتی در این رزمایش پیش‌بینی شده، اما هدف و پیامد‌های این رزمایش بسیار بیشتر است و قطعاً تأثیر زیادی بر آینده معادلات در سطح منطقه خواهد گذاشت. برگزاری رزمایش مشترک میان ایران، روسیه و چین در منطقه شمال اقیانوس هند و دریای عمان را می‌توان از چند جنبه حائز اهمیت تلقی کرد:
نخستین جنبه اهمیت برگزاری رزمایش مشترک میان ایران، روسیه و چین به اهمیت راهبردی منطقه خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند مرتبط می‌شود که با دارابودن منابع غنی انرژی، هم یکی از مهم‌ترین مناطق جهان و هم یکی از آسیب‌پذیر‌ترین نقاط به شمار می‌آید. تعداد جنگ‌ها، درگیری‌های ارضی و مرزی و نزاع‌های قومی و قبیله‌ای در این منطقه گواه آسیب‌پذیری آن در طول تاریخ است. این در حالی است که این منطقه در کلیه فعالیت‌ها، جهت‌گیری‌ها و کارکرد‌های جهانی شدن و همچنین در کشمکش بر سر ترسیم تصویر نهایی نقشه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک معاصر اهمیت ویژه‌ای دارد.
دومین دلیل اهمیت برگزاری رزمایش مشترک میان ایران، روسیه و چین به تغییر ترکیب بازیگران خارجی در این منطقه ارتباط پیدا می‌کند. اگر در گذشته بازیگران و قدرت‌های غربی همچون انگلیس و امریکا با مشارکت برخی از کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس و دریای عمان دست به برگزاری رزمایش می‌زدند، اینک بازیگران جدیدی همچون روسیه و چین وارد این حوزه شده‌اند که هم قدرت‌های بزرگ به شمار می‌آیند و هم در تعارض با اهداف و برنامه‌های غرب قرار دارند. این امر می‌تواند در آینده به تغییر ترکیب بازیگران مؤثر در تحولات منطقه منجر شود.
سومین دلیل اهمیت برگزاری رزمایش مشترک میان ایران، روسیه و چین، به تغییر شیوه بازیگری مسکو و پکن در تحولات منطقه بازمی‌گردد. در حالی که روسیه از مدت‌ها پیش مشتاق به حضور در منطقه و مشارکت در روند‌های جاری بود، اما هیچ‌گاه مجال چنین امری را پیدا نمی‌کرد، زیرا وابستگی کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس به امریکا عملاً به آن‌ها اجازه مشارکت با روسیه نمی‌داد. کما اینکه طرح امنیتی روسیه برای خلیج فارس موسوم به «مفهوم امنیت جمعی در خلیج فارس» که اخیراً از سوی وزارت خارجه این کشور مطرح شد، با استقبال کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس مواجه نشد و در سطح بین‌المللی هم حمایت هیچ یک از بازیگران بزرگ را کسب نکرد. از سوی دیگر در حالی که چین معمولاً سعی می‌کرد حوزه رقابت خود با امریکا را در مسائل اقتصادی تعریف کند، با حضور در این رزمایش نشان داده که تمایل دارد در حوزه‌های امنیتی و نظامی هم به قدرت‌نمایی در برابر واشنگتن بپردازد؛ بنابراین برگزاری رزمایش مشترک میان روسیه و چین با قدرتی همچون ایران حکایت از تغییر نگرش‌ها و بازی بازیگران جدید در منطقه دارد و می‌تواند فرصتی برای ایفای نقش مؤثر از سوی مسکو و پکن ایجاد کند.
چهارمین دلیل اهمیت برگزاری رزمایش مشترک میان ایران، روسیه و چین، ابتکار عمل جمهوری اسلامی ایران در شکل‌گیری این رزمایش است. در حالی که سال‌ها کشور‌های حاشیه جنوبی تلاش کردند با ایجاد ساز و کار‌هایی همچون تشکیل شورای همکاری خلیج فارس و ائتلاف با قدرت‌های غربی، امنیت خود را تضمین کنند، اما عملاً به همه آن‌ها اثبات شده که بدون حضور و مشارکت ایران، ایجاد نظم امنیتی در خلیج فارس ناممکن است. علاوه بر این، همکاری ایران با چین و روسیه برای برگزاری این رزمایش نشان می‌دهد که گزینه‌های متعددی پیش روی تهران است و اگر امریکا بخواهد دست به تشکیل یک ائتلاف دریایی در این منطقه بزند، ایران نیز می‌تواند با سایر کشور‌ها چنین ائتلاف‌هایی ایجاد کند؛ بنابراین رزمایش مشترک میان ایران، روسیه و چین که می‌تواند روندی متداوم در آینده باشد، حکایت از آن دارد که اگر امریکا بخواهد دست به ایجاد ائتلاف‌های جدید در منطقه بزند، ایران نیز توان ائتلاف‌سازی با بازیگران مهمی همچون روسیه و چین دارد و می‌تواند معادلات واشنگتن و متحدان منطقه‌ای آن را به هم زند.
در مجموع باید توجه داشت که جمهوری اسلامی ایران به‌رغم تحریم‌های اعمال شده، همچنان روند توسعه و قدرت‌نمایی خود را در ابعاد گوناگون طی می‌کند. این قدرت‌نمایی که در عرصه‌های مختلف صورت گرفته، کشور‌های عرب خلیج‌فارس را به این نتیجه رسانده که نمی‌توانند ایران را نادیده گرفته و امنیت خود را تضمین کنند. مانور‌های برگزار شده در خلیج فارس توسط نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران و دستیابی ایران به تکنولوژی‌های پیشرفته تسلیحاتی، اعراب را به این نتیجه رسانده که امریکا توان مقابله با ایران را ندارد. در واقع ایران در مانور‌هایی که برگزار کرده، اعراب را به این نتیجه نهایی رسانده که نمی‌توانند به سخنان ژنرال‌های امریکایی مبنی بر دفاع از این کشور‌ها در صورت درگیری حساب کنند. این امر پس از سرنگونی پهپاد گلوبال هاوک امریکا توسط ایران بیش از پیش برای کشور‌های منطقه مشهود شد. با این اوصاف برگزاری رزمایش مشترک میان ایران، روسیه و چین می‌تواند سرآغاز فصل جدیدی در منطقه محسوب شود که بسیاری از معادلات سنتی را به هم خواهد زد. از این پس هم کشور‌های حاشیه جنوبی و هم قدرت‌های غربی باید توان ائتلاف‌سازی ایران را نیز به محاسبات راهبردی خود اضافه کنند. به خصوص که قرار است رزمایش مشترک دیگری میان ایران و روسیه در آب‌های خلیج فارس نیز برگزار شود.
