گفتگو: روح الله نخعی
در هفته پرکار دستگاه دیپلماسی ایران، وزیر خارجه راهی مسکو شد تا هم به گفت وگوهایی بپردازد و هم پیامی را از رئیس جمهور به کرملین ببرد. هم زمان بحث تمدید یک قرارداد همکاری نیز بین ایران و روسیه مطرح شد. برای ارزیابی ابعاد این سفر و چشم انداز تعاملات بین ایران و روسیه، گفت وگویی داشتیم با شعیب بهمن، کارشناس مسائل روسیه که توضیح می دهد احتمالا به زودی توافق نامه جدیدی بین تهران و مسکو تنظیم خواهد شد.
سفر وزیر خارجه ایران به مسکو، آن هم بعد از سفرش به عراق و سفر آقای کاظمی به تهران را در چه راستایی می بینید؟
سفر آقای ظریف بیشتر از آنکه به عراق و سفر آقای کاظمی مربوط باشد، به گفت وگوی تلفنی مربوط است که هفته گذشته بین مقامات ایران و روسیه انجام شد. قاعدتا به احتمال زیاد در آن گفت وگو طرفین درباره مسائل مهمی صحبت کرده اند که ظریف برای عملی شدن آنها یا طراحی سازوکاری برایشان راهی مسکو شد. بحث دیگر مسائل منطقه ای شامل سوریه و نیز تنش اخیر بین آذربایجان و ارمنستان است و موضوع سوم موضوعات بین المللی هستند که محور اصلی آنها را برجام و تلاش های آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران شکل می دهد. روسیه در ماه های اخیر بارها اعلام کرده با تلاش های آمریکا در این خصوص موافق نیست و اصل موضوع را رد کرده است. موضوع برجام و آینده و سرنوشت آن هم از موضوعات محوری مذاکرات ظریف و لاوروف است.
در راستای همین سفر، صحبت هایی از تمدید «قرارداد ۲۰ ساله» بین ایران و روسیه شده. داستان این قرارداد چیست؟
در وهله نخست باید گفت که این قرارداد نیست، بلکه موافقت نامه همکاری است بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه که در جریان سفر آقای خاتمی در سال ۷۹ به مسکو منعقد شده است. در بندهای مختلف این موافقت نامه بحث توسعه همکاری ها در همه زمینه ها بین ایران و روسیه مورد تاکید بوده است. این موافقت نامه ۱۰ ساله بوده که در یکی از بندهای آن ذکر شده اگر پس از ۱۰ سال دو طرف مخالفت و بحثی نداشتند، پنج ساله تکرار خواهد شد و اعتبار خواهد داشت. اسفند امسال بیستمین سالگرد خودش را پشت سر می گذارد. قاعدتا تحولاتی که در منطقه و نظام بین الملل در ۲۰ سال گذشته اتفاق افتاده، ضرورت های متعددی برای بازبینی و بازنگری و گسترش و توسعه روابط برای طرفین ایجاد شده تا در آینده شاهد شکل گیری موافقت نامه جدید یا یک سند راهبردی و نقشه راه بلندمدت و جامع بین ایران و روسیه باشیم.
فاصله زمانی اندک اعلام این موضوع و مطرح شدن مسئله توافق ۲۵ ساله با چین باعث شده بحث هایی مربوط به نگاه به شرق و جدی ترشدن آنها شکل بگیرد. ارزیابی شما از این مسئله چیست؟
قطعا توسعه روابط ایران و روسیه و روابط ایران و چین هر دو در قالب رویکرد نگاه به شرق قابل بحث و ارزیابی هستند. با نگاه موسع تر به راهبرد نگاه به شرق می شود دید که این راهبرد صرفا جنبه جغرافیایی نخواهد داشت، بلکه شامل همه کشورهایی می شود که به نوعی سیاست خارجی مستقل دارند و فارغ از یکجانبه گرایی ایالات متحده می خواهند عمل کنند. در نتیجه کشورهایی مثل روسیه و چین طبیعی است که در صدر این فهرست برای ایران باشند.
حالا اینکه از لحاظ زمانی طرح این دو موضوع یکسان شده به هرحال می تواند علاوه بر اینکه به توسعه روابط ایران و چین و روسیه مربوط باشد، پیامی جدی به غرب هم باشد. سوابق تاریخی نشان می دهند ایران هر بار به سمت شرق رفته، علاوه بر اینکه در تامین نیازهای خود موفق شده یک موفقیت بزرگ دیگرش هم تنظیم روابط با غرب بوده است. درنتیجه در شرایط فعلی که برجام گره خورده و آمریکا هم با شدت و حدت تحریم ها را توسعه می دهد و با سختگیری پیگیر است، نزدیک شدن ایران به کشورهای غربی ضمن توسعه راهبرد نگاه به شرق می تواند هم در برابر تحریم ها راهگشا باشد و هم اروپایی ها را ناگزیر کند که در زمینه تعهدات برجامی و پایبندی شان به برجام تجدیدنظر کنند.
در چارچوب راهبردی که توصیف می کنید، فکر می کنید گام های بعدی چه باشند؟
گام هایی که فعلا می شود متصور بود، در مرحله اول طراحی اسناد راهبردی با کشورهایی مثل چین و روسیه است. در مراحل بعدی اقدامات ایران قاعدتا محدود به همین مسئله نخواهد بود. ایران ناگزیر است ابتکار عملی را در سیاست خارجی دنبال کند که تشکیل مجمع کشورهای تحریم شده است. این کشورها اگر گرد هم بیایند، ظرفیت بزرگ بین المللی ایجاد می شود تا هم تحریم ها ناکارآمد شود و هم نیازهای خودشان را رفع کنند. صادرات بنزین ایران به ونزوئلا مثال مهمی در این زمینه است. یکی دیگر از گام های مهم ایران می تواند این باشد که با کشورهای مختلف از جمله روسیه و چین وارد تعاملات مالی با ارزهای ملی شود و به سمت حذف دلار از معاملات آتی برود. به این ترتیب محدودیت ها و تحریم های ارزی جبران شوند و ایران با سهولت بیشتر بتواند کالاهای مورد نیاز خودش را هم تامین کند.