آرمان ملی- علیرضا پورحسین: رابطه با روسیه در سال‌های اخیر همواره یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات در روابط خارجی ایران بوده که البته همواره ذیل سایه آرامش فارغ از تنش‌های تاریخی تداوم یافته است؛ ارتباطی که بعضا در دولت های نهم و دهم به‌گونه‌ای رقم خورده که حتی این کشور علیه ایران در شورای امنیت رای داده و گاهی نیز همچون دولت های یازدهم و دوازدهم نزدیک با ایران پیش رفت تا جایی که روسیه همواره به کشوری اجماع‌ساز به نفع ایران بدل شده و بارها آمریکا را ناکام در اقدام علیه ایران باقی گذاشته است. در این میان تحلیل‌های متفاوتی وجود دارد که یکی از آنها این است که روسیه از ایران به عنوان یک ابزار به نفع خود بهره جسته و حمایت از ایران به نفع این کشور بوده اما از سوی دیگر برخی کارشناسان این تغییر رویه را نتیجه رفتارهای معقول دولت روحانی می‌دانند. هر چه بود به نظر می‌رسد در این روزها در ورای تمامی جنگ و صلح‌ها باید منتظر یک چالش بسیار بزرگ پیش‌روی ایران و روسیه پیرامون دریای خزر باشیم که شاید پس از احیای برجام بیشتر مورد توجه قرار گیرد؛ چالشی که حتی شائبه‌هایی در خصوص تمایل روسیه برای روی کارآمدن چهره‌ای خاص در ایران را نیز ایجاد کرده است. در راستای بررسی این مسائل «آرمان ملی» گفت‌و‌گویی با شعیب بهمن، تحلیلگر ارشد مسائل روسیه داشته است که در ادامه می‌خوانید.
آیا روسیه موضع‌گیری خاصی نسبت به انتخابات ایران داشته و آیا اساسا تمایل دارد یک جناح خاص در ایران روی کار آید؟
دولت‌ها همواره در سایر کشورها اهداف و منافعی را دنبال می‌کنند یا نوعی از رابطه با دیگر کشورها را خواستار هستند که آمدن یک سیاستمدار می‌تواند آن را تسهیل کند. این قاعده در خصوص ایران و روسیه نیز وجود دارد. امروز روسیه بیشتر از آنکه به جناح‌ها در ایران توجه داشته باشد به این مقوله توجه دارد که چه رئیس‌جمهوری خواستار تعامل بیشتر با این کشور است. روسیه خواستار رئیس‌جمهوری است که به توسعه روابط با این کشور تمایل داشته باشد. در سال‌های اخیر همواره ایران به دلایل مختلف با چالش‌ها و پیشرفت‌هایی همراه بود. یکی از انتقادهایی که به دولت در سال‌های اخیر وارد می‌شد این بود که بیشتر نگاه به غرب داشت و عملا از کشورهای شرقی و روسیه و چین غافل بود. برجام به نحوی تبدیل به چارچوبی برای کلیت سیاست خارجی ایران در سال‌های اخیر شد. بر کسی پوشیده نیست که دولت روحانی تمایلی به توسعه روابط با روسیه نداشت و این را خود روسیه نیز به خوبی درک کرده بود. پس از برجام سال ۲۰۱۵ و زمانی که تحریم ها لغو شده بود، هیچ فرصت اقتصادی و تجاری در اختیار روس‌ها قرار نگرفت تا مناسبات خود را با ایران توسعه دهند. دولت در هیچ حوزه‌ای با روسیه همکاری نکرد و تمامی فرصت‌ها را در اختیار اروپا قرار داد. به همین علت روسیه خواستار روی کار آمدن یک رئیس‌جمهور غرب‌گرا در ایران نیست و شاید از نتیجه فعلی در انتخابات ایران خشنود باشد.
می‌توان با توجه به نتیجه انتخابات در ایران امیدوار به حل چالش دریای خزر بود؟
ایران در خصوص امضای کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر عجله کرد و این یک اشتباه بود؛ زیرا ایرادهای جدی متوجه آن است که امنیت ملی ایران را خدشه‌دار می‌کند. در آن برهه زمانی که این کنوانسیون مورد پذیرش قرار گرفت امکان مطالعه و نقد آن وجود نداشت. زمانی که با متن این کنوانسیون مواجه شدیم ایرادهای آن آشکار شد. این کنوانسیون در ۴ کشور دیگر حاشیه خزر مورد پذیرش قرار گرفته اما ایران صرفا آن را تایید اولیه کرده و در مجلس به تصویب نرسیده است. مشخصا روسیه و سایر کشورها امروز به دنبال آن توافق اولیه انتظار دارند ایران این کنوانسیون را نهایی کند تا مسائل دریای خزر حل و فصل شود. باید دولت سیزدهم در مذاکرات آتی به این ایرادات توجه جدی کند تا به این صورت در مجلس تصویب نشود. باید کارگروه‌هایی تشکیل شود و در جلسه با سران سایر کشورها در آن بازنگری شود. دولت روحانی در قزاقستان این کنوانسیون را امضا کرده که اقدام اشتباهی بوده و متاسفانه منتشر نشده تا ایرادات آن گوشزد شود.
آیا ایران در تایید اولیه این سند مرزهای خاصی را مورد پذیرش قرار داده است؟
در کنوانسیون خزر مرزی تعیین نشده است و مقرر شده مرزها در مذاکرات دو‌جانبه و سه‌جانبه در آینده تصویب شوند. کنوانسیون یک حقوق کلی را مشخص کرده و بخشی از آن در این خصوص است که چگونه خطوط مبدا ترسیم شوند. از سوی دیگر دریای خزر به عنوان یک پهنه آبی مشاع شناخته شده که این امر نیز به ضرر ایران تمام خواهد شد. شکل سواحلی که ایران دارد، با این پذیرش به ضرر ایران می‌شود و مشکلات امنیتی برای ایران ایجاد می‌کند. متاسفانه وزارت خارجه به جنبه‌های حقوقی این کنوانسیون توجه نکرده و امروز این امر گریبان ایران را گرفته است و مجلس قطعا نباید آن را تصویب کند.
پذیرش دریای خزر به عنوان پهنه آبی مشاع، در مرزبندی‌ها چه ضرری به ایران وارد می‌کند؟
سواحل ۴ کشور دریای خزر به‌گونه‌ای است که خط مبدا آنها در داخل دریای خزر ترسیم می‌شود و از کیلومترها جلوتر آغاز می‌شود اما ایران به این علت که ساحلی صاف و بدون چین‌خوردگی در نقشه دارد از همان ابتدای ساحل خط مبدا ایران آغاز می‌شود. این تفاوت ساحل ایران با ۴ کشور دیگر به ضرر ایران تمام می‌شود و عملا اگر این دریاچه به عنوان پهنه آبی مشترک شناخته شود و به دنبال آن خط مبدا ترسیم شود کمترین سهم به ایران خواهد رسید. این یکی از ایرادات کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر است اما مهمترین بند در این راستاست که سهم ایران را از این دریا کم می‌کند و به همین علت ضرورت دارد مورد بازبینی قرار گیرد.
روزنامه آرمان ملی
