شعیب بهمن . کارشناس امور روسیه
این روزها الکسی ناوالنی به‌عنوان مخالف سرشناس پوتین توانسته است بسیاری از مردم روسیه را به خیابان‌ها بیاورد. با این حال پرسش اساسی‌تر اینجاست که اعتراضات به رهبری ناوالنی تا چه حد می‌تواند بر شرایط روسیه تأثیر بگذارد؟ پیش از ناوالنی، افراد پرقدرت‌تر و مشهورتر از او نیز به مخالفت با سیاست‌های پوتین پرداخته‌اند؛ افرادی نظیر بوریس نمتسوف، میخائیل خودروفسکی و گری کاسپاروف، از جمله مشهورترین مخالفان سیاسی آقای پوتین بودند که در سال‌های گذشته مخالفت‌های سیاسی با پوتین را علنی کرده بودند. بعد از اینکه «بوریس نمتسوف» در نزدیکی کرملین به قتل رسید و از عرصه سیاسی حذف شد، آقای «خودروفسکی» با محکومیت قضائی به دلیل فساد اقتصادی روبه‌رو شد و بعد از آزادی از زندان به آلمان مهاجرت کرد و دیگر به روسیه بازنگشت. «گری کاسپاروف» هم که چهره شناخته‌شده شطرنج جهان بود بعد از مدتی از عرصه فعالیت‌های سیاسی کناره گرفت. در این بین تنها کسی که به‌عنوان مخالف سرشناس پوتین باقی ماند، آقای الکسی ناوالنی است. یک دلیل محبوبیت او، به این زمینه باز‌می‌گردد که اساسا فرد شاخص دیگری در روسیه به عنوان مخالف شناخته نمی‌شود و باقی نمانده است. افراد دیگر یا حذف شده‌اند یا مهاجرت کرده‌اند یا مجبور به کناره‌گیری شده‌اند.
علاوه بر این ویژگی، آقای ناوالنی خود را فردی ضدفساد و طرفدار اصلاحات در داخل روسیه معرفی می‌کند. ضدفسادبودن با توجه به قدرت‌گرفتن و نقش مهم الیگارشی‌های اقتصادی به‌خصوص از دهه ۹۰، برای روس‌ها اهمیت و جذابیت خاص خود را دارد.
البته در کنار تمامی اینها، تبلیغاتی را که رسانه‌های غربی (اروپایی و آمریکایی‌ها) از چهره ناوالنی می‌کنند نیز نباید فراموش کرد. آنان خواستار برهم‌زدن ساختار قدرت پوتین در روسیه هستند. اگر این بزرگ‌نمایی‌ها نمی‌شد، شاید ناوالنی نیز چندان وزنی در بین مردم روسیه نداشت. بنابراین تبلیغات رسانه‌ها و کمکی که کشورهای غربی برای پیش‌بردن این جنبش و مطرح‌شدن چهره او کردند، مؤثر بوده است. هرچند می‌توان گفت این راهپیمایی‌ها و تظاهراتی که در حمایت آقای ناوالنی انجام می‌شود، تأثیر و تغییر چندانی در روسیه آن هم به چند دلیل به دنبال نخواهد داشت. نخست آنکه اساسا طرفداران آقای ناوالنی، افراد محدودی هستند که از منظر جامعه‌شناسی می‌توان آنان را جزء طبقه متوسط و طبقه متوسط رو به بالا در شهرهای بزرگ روسیه قرار داد. درست است که تصاویری از حضور مردم حتی در شهرهای کوچک یا شهرهای با دمای ۵۰ درجه زیر صفر منتشر می‌شود، اما عمدتا این فراخوان‌ها در شهرهای بزرگ با استقبال فراوانی روبه‌رو می‌شود و نمی‌توان گفت اکثریت جامعه روسیه از حامیان ناوالنی هستند. از سوی دیگر، شخص پوتین طبق آمار‌های اعلام‌شده از محبوبیت بیش از ۷۰ درصد برخوردار است؛ در نتیجه اگر قرار به زورآزمایی خیابانی باشد، او هم می‌تواند طرفداران خود را به خیابان بیاورد که قاعدتا تعداد و گستره آنها بیشتر از هواداران ناوالنی خواهد بود.
به هر حال ردپای کشورهای غربی و سرویس‌های اطلاعاتی غربی را نمی‌توان نادیده گرفت که در سال‌های پیش هم چنین دخالت‌هایی داشتند. بنابراین ساختارهای امنیتی در داخل روسیه نسبت به برپایی و شکل‌گیری چنین اعتراضاتی هوشیار هستند. آنها اجازه وخیم‌ترشدن اوضاع و از دست دررفتن کار را نخواهند داد. در نتیجه این تظاهرات‌ها با وجود دامنه‌داربودن آن، تأثیر زیادی روی نخبگان روسیه نخواهد گذاشت.