شعیب بهمن
تقاضای جهانی نفت به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و بحران‌های اقتصادی ناشی از آن حدود ۱۰ درصد کاهش یافته است. این کاهش تقاضا در پی خود، مشکلات و چالش‌های دیگری را به همراه داشته است. برای نمونه، سبب شده شرکت‌ها سرمایه‌گذاری خود در تولید را ۲۵ تا ۳۰ درصد کاهش دهند. به همین دلیل به‌تازگی الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیری روسیه از همه فعالان بازار جهانی انرژی درخواست کرده که برای مقابله با عواقب ناشی از گسترش ویروس کرونا و کاهش تقاضای سوخت، به‌طور مشترک تلاش کنند. با این حال به نظر می‌رسد درک مشترکی از بحران به‌وجود آمده در عرصه تقاضای سوخت میان همه فعالان بازار انرژی اعم از مصرف‌کننده و تولیدکننده وجود ندارد.
علت اصلی ایجاد بحران سوخت در جهان، کاهش مصرف سوخت در بسیاری از کشورها به‌دلیل رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و قرنطینه مردم در خانه‌ها بوده که سبب کاهش استفاده از وسایل حمل‌ونقل شده است. برای نمونه، هنگامی که دولت آمریکا دستور به ماندن مردم در خانه داد، افت تقاضا برای بنزین شدت گرفت و در یک هفته مصرف آن ۳۰ درصد کاهش یافت. کاهش مصرف بنزین در آمریکا بازتاب دهنده وضع مشابه در اسپانیا و ایتالیا بود که شدیدترین قرنطینه را در میان کشورهای اروپایی اعمال کرده بودند. کاهش مصرف سوخت به نوبه خود سبب شده پالایشگاه‌ها نیز تولیدشان را کاهش دهند، زیرا ذخایر سوخت در مخازن آنها افزایش یافته است و دیگر نمی‌توانند خریدار انرژی باشند. این روند به کاهش قابل توجه قیمت‌ها در بازارهای جهانی منتهی شد.
در این میان با وجود آنکه تلاش‌های سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) به همراه کشورهای غیر عضو موسوم به اوپک پلاس برای ایجاد ثبات در بازار نفت مؤثر بوده، اما این تلاش‌ها به هیچ‌وجه کافی نبوده است، زیرا بازگرداندن ثبات به بازارهای جهانی افزون بر آنکه هماهنگی کشورهای تولیدکننده را می‌طلبد، از سیاست‌های کشورهای مصرف‌کننده هم تأثیر می‌پذیرد. این در حالی است که بسیاری از کشورهای مصرف‌کننده توجه چندانی به تبعات کاهش مصرف انرژی ندارند. ازسوی دیگر بعضی از کشورهای تولیدکننده هم تمایل چندانی برای کاهش تولید خود نشان نمی‌دهند. این موضوع سبب شده که در شرایط کمبود تقاضا، عرضه مازاد رخ دهد و قیمت انرژی کاهش یابد.
برآوردها بیانگر چشم‌اندازی مطلوب برای بازارهای جهانی انرژی نیستند. برای نمونه، آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کند تقاضای جهانی برای نفت در سال آینده میلادی ۲.۶ میلیون بشکه در روز کمتر از سطح ۲۰۱۹ باشد. این آژانس اعتقاد دارد که شیوع ویروس کووید-۱۹ حتی می‌تواند سبب کاهش هفت برابری تقاضای سوخت‌های فسیلی نسبت به دوران رکود جهانی ناشی از بحران مالی جهان شود. آژانس بین‌المللی انرژی در گزارشی اعلام کرده که شدیدترین مقدار کاهش تقاضای انرژی از زمان جنگ جهانی دوم، سبب کاهش چند دهه مصرف جهانی نفت، گاز و زغال‌سنگ خواهد شد.
براساس گزارش بانک آمریکا، اگرچه در سه ماه سوم ۲۰۲۱ نخستین افزایش تقاضا برای سوخت هواپیما به‌وجود آمده، اما تا پیش از سال ۲۰۲۳، تقاضای جهانی به سطح پیش از همه‌گیری جهانی ویروس کرونا یعنی حدود ۸ میلیون بشکه در روز باز نمی‌گردد. به این ترتیب بهبود بسیار آهسته تقاضا برای سوخت هواپیما، تقاضای جهانی نفت را حداقل برای دو سال دیگر پایین نگه می‌دارد. علت چنین موضوعی این است که تعداد سفرهای هوایی همچنان پایین خواهد بود و قرنطینه‌های اجباری، مردم را از سفر با پروازهای بین‌المللی باز می‌دارد.
به این ترتیب اگر کرونا بحرانی جهانی تصور شود، کاهش مصرف سوخت که به چالش در حوزه‌های انرژی منتهی شده نیز خود یک بحران جدی دیگر به شمار می‌آید همان‌طور که بحران کرونا با همبستگی جهانی قابل مدیریت است، بحران سوخت نیز همکاری همه فعالان بازار انرژی را می‌طلبد.
چشم‌انداز آینده
مطابق با بررسی‌ها چند عامل به‌صورت عمده در کاهش تقاضای جهانی سوخت و ایجاد بحران در این خصوص مؤثر بوده‌اند:
۱- تداوم همه‌گیری ویروس کرونا و وضع دوباره محدودیت‌های مقابله با شیوع این ویروس از سوی بسیاری از کشورها از جمله دولت‌های اروپایی که در زمره مهم‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی در جهان هستند.
۲- ضعیف ماندن مصرف سوخت در آمریکا که به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نقش مهمی در تنظیم بازارهای جهانی دارد.
۳- نیاز بعضی از کشورهای تولیدکننده به تولید بیشتر برای کسب درآمد که سبب افزایش عرضه، کاهش تقاضا و در نتیجه افت قیمت‌ها می‌شود.
۴- نبود نظارت بر سقف تولید در برخی از کشورها همچون لیبی که حاکمیت چندگانه دارد.
۵- عدم توجه کشورهای مصرف‌کننده به برقراری توازن در بازار عرضه و تقاضا که سبب شده بحران تقاضای سوخت به یک چالش جدی برای آینده صنعت انرژی بدل شود.
بر این اساس در شرایطی که از یک سو تغییر چندانی در الگوی مصرف انرژی کشورهای مصرف‌کننده مشاهده نمی‌شود و ازسوی دیگر موج‌های مختلف کرونا سبب تشدید قرنطینه‌ها خواهد شد تا زمانی که واکسن این بیماری ساخته نشود، بهبود چندانی در تقاضا برای سوخت ایجاد نخواهد شد. اگر روند ساخته شدن واکسن ویروس کووید-۱۹ طولانی شود، بسیاری از شرکت‌های فعال در حوزه انرژی با ورشکستگی روبه‌رو خواهند شد، بخشی از کارگران فعال در صنعت نفت و گاز بیکار می‌شوند و سرمایه‌گذاری به پایین‌ترین سطح خود می‌رسد.
