گروه بریکس که متشکل از روسیه، چین، هند، آفریقای جنوبی و برزیل است، بریکس یک بلوک اقتصادی جهانی مجسوب می‌شود که از ظرفیت‌های قابل توجهی برای تاثیرگذاری بر آینده جهان برخوردار است. زیرا این گروه ظرفیت‌های قابل توجهی دارد که برای همه کشورهای رو به توسعه جذاب هستند.
از سوی دیگر تحولات بین‌المللی همچون پس از بحران اوکراین نیز موجب شده که علاقه بسیاری از کشورها به بریکس افزایش یابد. زیرا اکثر کشورها متوجه شکل‌گیری بلوک‌های جدید ژئوپلیتیکی و اقتصادی هستند و در پی مواجهه با تحریم‌های اقتصادی غرب و همچنین جستجوی شرکای جدید، تمایل بیشتری به عضویت در گروه بریکس پیدا کردهاند.
ظرفیت‌ها و توانمندی ها
ایده شکل گیری بریکس به سپتامبر 2006 برمی گردد که اولین نشست وزیران وزرای خارجه برزیل، روسیه، هند و چین در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد. پس از آن در ژوئن 2009، سران این کشورها، یعنی لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا از برزیل، دمیتری مدودیف از روسیه، مانموهان سینگ ازهند و هو جین تائو از چین، اولین نشست خود را در یکاترینبورگ روسیه برگزار کردند. روسای جمهور 4 کشور با تمرکز بر بهبود وضعیت اقتصاد جهانی و اصلاح نهادهای مالی، تشکیل یک بلوک اقتصادی جهانی را اعلام کردند که بتواند هژمونی غرب را شکسته و به نظام تک قطبی به رهبری آمریکا پایان دهد. با پیوستن رسمی آفریقای جنوبی به این بلوک چهارگانه، گروه نام خود را از بریک (BRIC) به بریکس (BRICS) تغییر داد.
کشورهای عضو بریکس مجموعاً حدود 40 درصد از مساحت جهان را تشکیل می‌دهند و بیش از 40 درصد از جمعیت جهان در آنها زندگی می‌کنند. این گروه شامل 5 کشور بزرگ و پرجمعیت جهان است و قصد دارد به یک قدرت اقتصادی در سطح بین‌المللی تبدیل شود. بریکس مهمترین گروهی محسوب می‌شود که قادر به رقابت با “گروه هفت” است که 60 درصد از ثروت جهانی را به خود اختصاص داده است. البته در سال‌ها اخیر سهم بریکس در اقتصاد جهانی به 31.5 درصد رسیده که بیش از سهم 30.7 درصدی گروه 7 است.
گروه بریکس در دوان فعالیت خود چندین اقدام اساسی انجام داده که هر یک تاثیر به سزایی در اقتصاد بین‌الملل داشته‌‌اند و می‌توانند در آینده نیز بسترساز تحولات شگرفی شوند. به عنوان مثال، اعضای گروه در جریان اجلاس سال 2014 که در فورتالزا در برزیل برگزار شد، تصمیم گرفتند یک بانک بزرگ به نام “بانک توسعه جدید” و یک صندوق ذخیره در شانگهای تاسیس کنند که از قابلیت رقابت با بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول برخوردار باشند. نقش اصلی این بانک اعطای میلیاردها دلار وام برای تامین مالی پروژه‌های زیرساختی، بهداشتی، آموزشی و … در کشورهای عضو گروه و همچنین سایر کشورهای نوظهور است. صندوق ذخیره نیز چارچوبی برای محافظت در برابر فشارهای نقدینگی جهانی به منظور مقابل با هرگونه بحران اقتصادی است.
علاوه بر این، رهبران کشورهای بریکس در جریان اجلاس سران سال 2015 که در روسیه برگزار شد، رایزنی‌ها برای سیستم پرداخت چندجانبه را آغاز کردند که می‌تواند جایگزینی برای سیستم ارتباطات مالی جهانی بین بانک‌ها (سوئیفت) باشد و استقلال اقتصادی کشورهای عضو را تضمین کند.
همچنین بریکس ایده راه اندازی یک ارز واحد در میان خود را که بتواند به تسلط دلار آمریکا در اقتصاد جهانی پایان دهد، به صورت جدی پیگیری کرده است.
اهمیت نشست در ژوهانسبورگ
نشست بریکس در ژوهانسبورگ در 22 تا 24 آگوست می‌تواند به نقطه عطفی در شکل گیری ساختار جدید نظام بین‌الملل تبدیل شود. زیرا انتظار می‌رود در این نشست، سران دولت‌های اکثر کشورهای آفریقایی و نمایندگان گروه آسه آن (ASEAN)، کشورهای عضو در جامعه و بازار مشترک کارائیب (CARICOM) و گروه هفتاد و هفت (77G) حضور داشته باشند.
به این ترتیب در نشست آتی بریکس در ژوهانسبورگ، کشورها و مجامعی گرد هم جمع خواهند شد که نگرشی متفاوت از کشورهای غربی به آینده توسعه جهان دارند و در پی ایجاد دنیای چندقطبی و معماری جدید امنیتی هستند. همچنین کشورهای فوق به دنبال ایجاد یک جبهه گسترده برای اصلاح نظام سازمان‌های بین‌المللی هستند تا جایگزینی برای غرب در مسیر توسعه جهانی بیابند. زیرا معتقدند که ساز و کار تصمیم‌گیری، از جمله در سازمان ملل متحد باید دموکراتیک‌تر شود تا نهادهای بین‌المللی بتوانند به چالش‌ها و بحران‌های جهانی پاسخ مؤثرتری دهند.
در عین حال یکی از مهمترین مباحثی که در اجلاس ژوهانسبورگ مورد بحث قرار خواهد گرفت، مسئله پذیرش اعضای جدید است. در حال حاضر حدود 30 کشور درخواست‌های رسمی و غیر رسمی برای پیوستن به بریکس ارسال کردهاند که از جمله آنها می‌توان به ایران، افغانستان، الجزایر، آرژانتین، بحرین، بنگلادش، بلاروس، مصر، اندونزی، قزاقستان، مکزیک، نیکاراگوئه، نیجریه، پاکستان، عربستان سعودی، سنگال، سودان، سوریه، امارات متحده عربی، تایلند، تونس، ترکیه، اروگوئه، ونزوئلا و زیمبابوه اشاره کرد.
پیشتر ر اجلاس سران بریکس که در سال 2017 در شهر شیامن چین برگزار شد، طرح توسعه “بریکس +” که هدف آن افزودن کشورهای جدید به این گروه بود، مطرح شد و اینک قرار است اعضاء در این باره تصمی‌های جدی تری اتخاذ کنند. چنانکه در مارس 2023، نالدی پاندور، وزیر امور خارجه آفریقای جنوبی، اعلام کرد که 12 کشور از جمله ایران، عربستان سعودی، امارات، مصر، الجزایر، آرژانتین، مکزیک و نیجریه تمایل خود را برای پیوستن به این گروه ابراز کردهاند و بریکس در تلاش برای ایجاد ساز و کار جهت عضویت کشورهای جدید است.
دورنمای بریکس
گروه بریکس از زمان آغاز به کار در سال 2009، علاوه بر دستیابی به نرخ رشد اقتصادی بالا یا متوسط برای اعضای خود، سهم مهمی در جریان مبادلات تجاری جهانی نیز ایفا کرده است. این گروه تلاش‌های خود را برای توسعه همکاری‌های اقتصادی متمرکز کرده و توانسته به وزنه مهمی در عرصه مناسبات اقتصادی بین‌المللی تبدیل شود. این گروه تمایل خود را برای ساختن جهانی چندقطبی که فراتر از هژمونی یکجانبه گرایانه آمریکا بر نظام بین‌الملل است، اعلام کرده و در این راستا بر توانمندی‌های اقتصادی و مالی خود حساب می‌کند.
مقامات کشورهای عضو در بریکس نسبت به رقابت هاي موجود در عرصه بين المللي کاملا آگاه هستند و درك درستي از رقابت سياسي و اقتصادي با آمريكا و اتحاديه اروپا دارند.
با این حال بريکس در طول دوران فعالیت خود به لطف حضور روسیه و چین موفق شده به یک نیروی استراتژیک تبدیل شود که آشکارا با قدرت‌های غربی به رهبری ناتو رقابت می‌کند. گروه بریکس برای دستیابی به مجموعه ای از اهداف و مقاصد اقتصادی، سیاسی و امنیتی از طریق تقویت امنیت و صلح در جهان و همکاری‌های اقتصادی تلاش می‌کند که به ایجاد یک نظام اقتصادی چندقطبی جهانی با شکستن هژمونی غرب به رهبری آمریکا تا سال 2050 کمک کند. بی تردید بریکس با پیوستن اعضای جدید به یکی از ساختارهای اصلی نظام بین‌الملل در آینده تبدیل خواهد شد که می‌تواند قطب جدید و قدرتمندی حول خود ایجاد کند.
