شعیب بهمن
عراق از یک اقتصاد متکی به نفت برخوردار است، به نحوی که حدود ۹۰ درصد از کل درآمدهای این کشور از فروش نفت حاصل می شود. به رغم آنکه صنعت نفت عراق در سال های گذشته به دلیل وقوع جنگ های متعدد و اعمال تحریم های بین المللی با چالش های عمده ای مواجه شده بود، اما دولت این کشور تلاش گسترده ای برای بازسازی و نوسازی صنایع نفتی خود کرده است. یکی از ابعاد مهم این نوسازی، دعوت از شرکت های بزرگ برای سرمایه گذاری در میادین نفتی عراق است، به نحوی که در سال های اخیر، رقابت زیادی در میان شرکت های بزرگ نفتی برای حضور در عراق شکل گرفته است. در عین حال دولت عراق یک برنامه بلندپروازانه برای افزایش تولید نفت خود دارد که در صورت تحقق می تواند جایگاه این کشور را در معادلات جهانی انرژی دستخوش دگرگونی کند. البته عراق در این مسیر با چالش ها و موانع نسبتا جدی هم مواجه است. در حال حاضر صادرات نفت عراق روزانه به طور متوسط ۳٫۸۰۰ میلیون بشکه است، اما این کشور توان صادرات حدود ۵ میلیون بشکه در روز را نیز دارد. چنانکه در ماه اوت سال ۲۰۱۹ به رکورد ۴٫۹۷۰ میلیون بشکه در روز رسیده بود. برنامه کوتاه مدت عراق برای افزایش تولید نفت، دستیابی به سقف ۶٫۱ میلیون بشکه در پایان سال ۲۰۲۰ عنوان شده بود که کاهش قیمت نفت و تنش های سیاسی و امنیتی مانع از تحقق این هدف شد. در واقع علت اصلی کاهش میزان صادرات نفت عراق، شیوع ویروس کرونا، کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی و همچنین تصمیمات اوپک برای کاهش صدور به منظور تاثیرگذاری بر قیمت ها بوده است.
دورنما
برنامه های بلندمدت عراق برای افزایش تولید نفت با منابع و میادین این کشور همخوانی دارد. بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده از سوی اوپک، عراق حدود ۱۴۷ میلیارد بشکه ذخیره نفت و حدود ۳۷۴۴ میلیارد مترمکعب ذخیره گاز طبیعی دارد. این منابع عظیم نفت و گاز همواره مورد توجه شرکت های بزرگ نفتی بوده است. آنچه به نفت عراق جذابیت خاصی می بخشد، هزینه اندک تولید نفت در این کشور است که مشوق خوبی برای جذب سرمایه خارجی بوده است. البته بلندپروازی های نفتی عراق صرفا به افزایش تولید محدود نمی شود، بلکه بغداد اعلام کرده که در حال برنامه ریزی برای ایجاد تاسیسات ذخیره سازی در کشورهای دیگر به منظور دستیابی به هدف بازاریابی نفت است. بر این اساس عراق در حال انجام مذاکرات با شرکت های دولتی چین برای ساخت تاسیسات ذخیره سازی نفت خام در این کشور به عنوان بخشی از طرح افزایش فروش نفت به آسیاست. عراق در حال حاضر دومین تولیدکننده بزرگ اوپک به شمار می آید، اما چنانچه برنامه های بغداد برای افزایش تولید نفت طبق برنامه پیش روند، آنگاه این کشور به بازیگر موثرتری در سطح اوپک تبدیل خواهد شد. باید توجه داشت که میزان تولید و صادرات نفت کشورها، یکی از اهرم های بسیار مهم در عرصه تاثیرگذاری بر تصمیمات اوپک است. چنانکه عربستان سعودی در طول سال های گذشته با استفاده از ظرفیت بالای تولید و همچنین تحریم صادرات نفت ایران توانسته بارها خواسته های خود را به سایر اعضای اوپک که تولید نفت کمتری دارند، تحمیل کند. در چنین شرایطی، اگر عراق موفق به افزایش سطح تولید شود، قاعدتا به رقیبی سرسخت برای سعودی ها در تصمیم گیری های اوپک مبدل خواهد شد.
با این حال عراقی ها همچنان هدف بزرگ خود را دنبال می کنند. چنانکه مطابق با برنامه های این کشور در حوزه انرژی، عراق باید در پایان سال ۲۰۲۲ روزانه ۷ میلیون بشکه و در پایان سال ۲۰۳۰ میلادی، روزانه ۹ میلیون بشکه نفت تولید کند. در این راستا طی سال های اخیر، شرکت های آمریکایی، چینی، روسی و اروپایی حضور فعالی در صنعت نفت عراق داشته اند، به نحوی که شرکت های نفتی روسی از جمله لوک اویل و گاز پروم با امضای قراردادهای بلندمدت در عراق حضور یافته اند. مجموع سرمایه گذاری شرکت های روسی حدود ۱۳ میلیارد دلار ذکر شده است. شرکت های نفتی چین نیز حضور فعالی در پروژه های نفتی عراق دارند. در ماه سپتامبر ۲۰۱۹، عادل عبدالمهدی، نخست وزیر اسبق عراق به پکن سفر و با رئیس جمهور چین دیدار کرد. در جریان این دیدار، پکن از برنامه خود برای سرمایه گذاری ۲۰ میلیارد دلاری در عراق خبر داد. علاوه بر چین و روسیه، دولت عراق در پی همکاری با شرکت های نفتی آمریکایی نیز بوده است. چنانکه در جریان سفر مصطفی کاظمی، نخست وزیر عراق در ماه اوت ۲۰۲۰ به واشنگتن بیانیه ای منتشر شد که از آغاز مرحله تازه ای از همکاری ها و گسترش شراکت اقتصادی میان عراق و آمریکا خبر می داد. در این سفر، قراردادهای متعددی که ارزش آنها ۸ میلیارد دلار برآورد شده با شرکت های آمریکایی بسته شد. با اجرایی شدن این قراردادها زمینه برای حضور شرکت هایی نظیر هانی ول اینترنشنال، بیکرهیوز، جنرال الکتریک، استرلار انرژی و شورون در عراق فراهم خواهد شد. دن برویت، وزیر وقت انرژی آمریکا گفت که این قراردادها نقشی کلیدی در آینده انرژی عراق ایفا خواهند کرد. به گفته او شرکت های آمریکایی به عراق کمک می کنند تا از پتانسیل کامل صنعت انرژی خود بهره مند شود.
چالش ها و موانع
عراق در مسیر بلندپروازی های نفتی خود با چند چالش و مانع عمده مواجه است که هر یک می توانند برنامه های درازمدت این کشور برای افزایش تولید نفت را با اختلال مواجه کنند:
۱٫ رقابت سختی میان بازیگران مختلف برای حضور در عرصه های انرژی عراق وجود دارد. منافع شرکت های بزرگ روسی، چینی، اروپایی و آمریکایی قاعدتا نیازمند حمایت های دولتی است. در نتیجه رقابت برای کسب منفعت بیشتر در حوزه نفتی می تواند به رقابت در حوزه های سیاسی و امنیتی نیز منجر شود. چنانکه آمریکا به صراحت اعلام کرده که مایل نیست شرکت های روسی و چینی، مشارکت فعالی در میادین نفتی عراق داشته باشند، زیرا واشنگتن چنین امری را مانع سهم گیری شرکت های آمریکایی از بازار انرژی عراق تلقی می کند. قاعدتا چنین دیدگاهی در میان دولت های روسیه و چین نیز وجود دارد.
۲٫ افزایش تولید نفت عراق به منظور کاهش فاصله تولید این کشور با عربستان سعودی است که می تواند بر تصمیم گیری در اوپک به عنوان مهم ترین سازمان جهانی تولیدکنندگان نفت تاثیر بگذارد. در نتیجه سعودی ها به هیچ وجه از بلندپروازی های نفتی بغداد رایت نخواهند داشت. این امر می تواند به انواع کارشکنی های اقتصادی و حتی ایجاد اختلال در امنیت عراق منتهی شود تا برنامه های این کشور در حوزه نفت به ثمر نرسند. نباید از یاد برد که سعودی ها در گذشته نقش موثری در ناآرام سازی عراق به واسطه حمایت از گروه های بعثی و تروریستی همچون داعش داشته اند.
۳٫ ناامنی و تنش های سیاسی در عراق می تواند در فعالیت شرکت های بزرگ نفتی اختلال ایجاد کند. در واقع امکان آنکه بسیاری از توافق های نفتی به واسطه گسترش ناامنی در عراق ملغی یا متوقف شوند، وجود دارد.
۴٫ اختلافات موجود میان دولت مرکزی و اقلیم کردستان عراق در خصوص حاکمیت بر منابع نفتی موجود در مناطق کردنشین یکی از مسائلی است که می تواند موقعیت بغداد را متزلزل کند، زیرا عراق برای آنکه نقش موثری در روندهای بین المللی و بازارهای جهانی انرژی داشته باشد، نیازمند یک سیاست یکپارچه در حوزه نفتی است که در حال حاضر از آن برخوردار نیست.
هفته نامه مشعل
