شعیب بهمن
بازار نفت در سال‌های اخیر با بزرگ‌ترین بحران خود روبه‌رو بوده است؛ زیرا ابعاد منفی همه‌گیری ویروس کرونا و پیش از آن، جنگ قیمت بین عربستان سعودی و روسیه به نحو قابل توجهی بر بازارهای جهانی تأثیر گذاشت.
شوک‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا و جنگ قیمت بین عربستان سعودی و روسیه به حدی بود که بازارهای جهانی انرژی به شکل بی‌سابقه‌ای حتی با ارقام نفتی برای فروش نفت مواجه شدند. از سوی دیگر شیوع کرونا فقط بر کاهش مصرف و افت قیمت‌ها تأثیرگذار نبود، بلکه شرکت‌های بزرگ نفتی را ناگزیر به توقف یا کاهش هزینه‌های سرمایه‌ای، به‌ویژه در زمینه اکتشاف و توسعه میدان‌های جدید کرد. با توجه به دوره پرتنشی که بازارهای جهانی انرژی طی ماه‌های گذشته طی کرده‌اند، همچنان این پرسش وجود دارد که چه زمانی چالش‌های موجود رفع خواهند شد و بازار دوباره به نقطه تعادل می‌رسد.
چالش‌های موجود میزان تأثیرپذیری بازارهای جهانی انرژی از بحران کنونی را می‌توان در حوزه‌های زیر مشاهده کرد:
۱- کاهش سطح سرمایه‌گذاری: بسیاری از شرکت‌های بزرگ نفتی ناگزیر شده‌اند هزینه‌های سرمایه‌ای خود را به نحوی چشمگیری کاهش دهند. برای نمونه، شرکت ایتالیایی انی قصد دارد افزون بر میدان‌های نفتی در عراق، سطح سرمایه‌گذاری خود در پروژه‌های اکتشاف، تولید و توسعه در مصر، امارات و اندونزی را نیز به میزان ۳۰ درصد کاهش دهد. این وضع در بخش نفت شیل به مراتب بدتر است. به نحوی که انتظار می‌رود هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها تا پایان سال ۲۰۲۰، حدود ۴۰ درصد کاهش یابند. به‌طور کلی پیش‌بینی می‌شود سرمایه‌گذاری‌های کلان شرکت‌های اکتشافی و تولیدی در سال ۲۰۲۰، حدود ۳۲ درصد کاهش یابد که پایین‌ترین سطح در ۱۳ سال گذشته است.
۲- کاهش تولید: با توجه به افت محسوس قیمت نفت، بعضی از شرکت‌ها تمایل دارند تولید خود را کاهش دهند. برای نمونه، شرکت آمریکایی و چندملیتی کونوکو فیلیپس اعلام کرده تولید خود را ۲۲۵ هزار بشکه در روز کاهش داده است که این بزرگ‌ترین کاهش تولید عمده نفت شیل برای مقابله با کاهش بی‌سابقه تقاضاست. شرکت ملی نفت برزیل نیز از کاهش تولید ۱۰۰ هزار بشکه‌ای خود تا پایان سال ۲۰۲۰ خبر داده است، در حالی که راه‌اندازی دوباره چاه‌های معلق، به زمان طولانی و هزینه زیادی نیاز دارد.
۳- به تعویق انداختن و تعطیلی بعضی از پروژه‌ها: بسیاری از شرکت‌های بزرگ نفتی یا پروژه‌های خود را به تعویق انداخته‌اند، یا آنها را کاملاً تعطیل کرده‌اند. برای نمونه، شرکت آمریکایی کنتیننتال رسورس از تعطیلی ناگهانی بعضی از میدان‌ها در ایالت‌های اوکلاهما و داکوتای شمالی خبر داده و اعلام کرده که به دلیل ضعف اقتصادی نمی‌تواند محموله‌های نفت خام را به مشتریان تحویل دهد. شرکت انگلیسی ساند انرژی که دارای مجوز تولید در میدان گازی تیندارا در شرق مراکش است، امضای قرارداد نهایی اکتشاف و تولید با دولت مراکش را به اواخر ژوئن ۲۰۲۰ موکول کرده است.
۴- افت شدید سود شرکت‌های انرژی: در ماه‌های اخیر بسیاری از شرکت‌های بزرگ که در حوزه انرژی فعال هستند، با کاهش شدیدی در کسب سود و منفعت اقتصادی خود روبه‌رو شده‌اند. بریتیش پترولیوم اعلام کرده که به دلیل پیامدهای جنگ قیمت و تأثیر ویروس کرونا، سود این شرکت در سه ماه نخست سال ۲۰۲۰، دوسوم کاهش یافته است. اکوینور غول نفتی نروژی نیز از کاهش دوسومی سود سهام سه ماهه خود خبر داده است.
۵- تعدیل اجباری نیروی کار: بیشتر شرکت‌های اکتشافی و تولیدی و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات در زمینه میدان‌های نفتی مجبور شدند به دلیل صرفه‌جویی در هزینه‌ها، بسیاری از کارگران خود را تعدیل کنند. بریتیش پترولیوم حدود ۱۵ درصد از نیروی کار خود را در پاسخ به بحران همه‌گیری ویروس کرونا کاهش داد. شرکت آمریکایی آپاچینیز اعلام کرد ۸۵ نفر را در دفتر خود در میدلند از کار برکنار می‌کند.
۶- کاهش فعالیت کارگران و کارمندان: برخی شرکت‌های فعال در حوزه انرژی برای کاهش هزینه‌های خود ناگزیر شدند کارگران و کارمندان را از سفرهای خارجی منع کنند. برای مثال، رویال داچ شل یکی از نخستین شرکت‌هایی بود که سفر کارمندان و مدیران خود به خارج از کشور را به حالت تعلیق درآورد. شرکت آمریکایی شورون نیز از کارمندان خود خواست سفرها را به تعویق بیندازند. این شرکت از کارمندان خود در لندن درخواست کرد که به ایالات متحده بازگردند، همچنین شرکت خدمات نفتی هالیبرتون آمریکا ۳۵۰۰ نفر از کارکنان خود را به دلیل سقوط قیمت نفت به مرخصی فرستاد.
سناریوهای آینده
صنعت نفت هم‌اکنون از اطمینان نداشتن نسبت به آینده قیمت‌ها رنج می‌برد. به‌ویژه پس از سقوط قیمت‌ها در ماه آوریل سال ۲۰۲۰ و تردیدها درباره آینده بازار، با توجه به شاخص‌های کنونی می‌توان وقوع دو سناریو را انتظار داشت:
سناریوی نخست؛ بهبود قیمت‌ها: کاهش سرمایه‌گذاری‌ها در بخش نفت کاهش تولید در اوپک پلاس و کاهش داوطلبانه تولید در میان برخی کشورهای تولیدکننده می‌تواند به کاهش عرضه منجر شود. این موضوع همراه با احتمال افزایش تقاضا در میان‌مدت به دلیل بهبود شرایط ناشی از بحران کرونا، زمینه را برای رشد قیمت فراهم می‌کند. البته این روند به‌سرعت اتفاق نخواهد افتاد و به احتمال زیاد تا اواسط سال ۲۰۲۱، نفت در محدوده قیمتی ۳۰ تا ۴۰ دلار باقی خواهد ماند.
سناریوی دوم؛ سقوط کامل قیمت نفت: در صورت ادامه عملیات ذخیره‌سازی از سوی کشورهای مصرف‌کننده، تولید اجباری برخی تولیدکنندگان به دلیل توانایی نداشتن در متوقف کردن تولید و کاهش تقاضای مصرف نفت برای مدت طولانی به‌واسطه تداوم تأثیر منفی اقتصادی بحران کرونا می‌توان انتظار فلج شدن بازارهای انرژی و در پی آن، سقوط قیمت نفت را داشت.
با وجود شواهد و دلایلی برای وقوع هر یک از سناریوهای بالا، با این حال سناریوی نخست با توجه به تمایل بسیاری از کشورها برای بازگشایی بخش‌های اقتصادی خود محتمل‌تر است، زیرا راه‌اندازی کسب‌وکارها به خودی خود سبب افزایش تقاضای جهانی برای مصرف نفت خواهد شد و این موضوع با توجه به توافق‌های موجود برای کاهش سطح تولید در اوپک پلاس و همچنین توقف روند سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی، به بهبود قیمت‌ها منجر می‌شود.
منبع: ایران پترولیوم
