تحلیلگر مسائل اوراسیا گفت: توسعه روابط همه جانبه ایران با تاجیکستان می‌تواند برای ایران در منطقه آسیای مرکزی موقعیت ویژه‌ای خلق کند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما ، برنامه گفتگوی ویژه خبری شبکه خبر ، چهارشنبه شب با حضور شعیب بهمن و احمد کاظمی تحلیلگران مسائل اوراسیا ، سفر رئیس جمهور به تاجیکستان را بررسی کرد.
مقدمه مجری: دومین سفر رئیس جمهور به تاجیکستان در دولت سیزدهم در راستای توسعه تجارت با همسایگان انجام شده تفاهم نامه‌ها و قراداد‌ها و رایزنی‌های مختلفی در جریان این سفر صورت گرفته در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و سایر موضوعات و حوزه‌ها و همچنین یکی از خبر‌های مهم هدف گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری بود که در موضوع تجارت بین دو کشور در بازه زمانی کوتاه مدت تعریف شده
سوال، : آقای بهمن کلیات سفر رئیس جمهور به تاجیکستان را در ابعاد مختلف چطور می‌بینید؟
بهمن: این سفر ، دومین سفر آقای رئیسی بود به تاجیکستان و از این جهت اهمیت داشت که در این سفر اسناد همکاری در حوزه‌های مختلف و گوناگون به امضای طرفین رسید که این اسناد همکاری در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حوزه‌های مختلف می‌تواند یک سنگ بنای مناسب برای توسعه روابط دو کشوری باشد که هم تمدن یکسان دارند و هم همزبان هستند این سفر چند وجهی است یعنی صرفا در یک حوزه خاص نبوده ، موافقت نامه‌هایی امضا شده هم چند وجهی بودند در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی ، می‌توانیم امیدوار باشیم که این سفر و این توافقنامه‌های امضا شده یک فرصت ویژه به وجود بیاورد که تهران و دوشنبه روابط شان را بیش از گذشته توسعه دهند.
سوال: آقای دکتر کاظمی، آنچه که در جریان سفر به تاجیکستان توسط دولت سیزدهم مورد برنامه ریزی و هدف گذاری قرار گرفته در توسعه و تعمیق روابط دو کشور، در چه حوزه‌هایی مورد توجه است
کاظمی: عناوین ۱۸ سند همکاری که بین ایران و تاجیکستان امضا شده، نشان می‌دهد این سفر، سفر چند وجهی هست، گسترش مناسبات در حوزه‌های مختلف با تمرکز بر حوزه اقتصادی، تجاری و بخش‌های فنی و مهندسی و گردشگری ، یکی از مهمترین اقداماتی که تو این سفرصورت گرفته امضای یادداشت سند جامع همکاری‌های دو کشور است که خطوط همکاری‌های دو کشور را در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی دفاعی، فرهنگی و آموزشی مشخص می‌کند ، انتظار بود که روابط ایران و تاجیکستان به عنوان دو کشوری که مقام معظم رهبری از واژه خویشاوند و برادر در این مورد استفاده کردند به همین سبک باشد، علی رغم این که در گذشته به دلایلی که بیشترناشی از ورود و مداخلات کشور‌های ثالث بوده، روابط ایران و تاجیکستان سطح مطلوبی را نداشته، از سال ۱۳۸۲ شاهد یک نوع افت در روابط بودیم، خصوصا در بخش اقتصادی که در آن مقطع سطح روابط از حدود ۳۰۰ میلیون دلار، در طی ۸ سال به کمتر از صد میلیون دلار رسید، بنابراین یک نقشه راهی لازم بود و لازم هست که روابط این دو تا کشور خویشاوند و برادر خصوصا در حوزه اقتصادی توسعه پیدا کند و امروز بسیار خوشحالیم که از زمان رئیس جمهور محترم دیگر هیچ مانعی برای توسعه روابط سیاسی ایران و تاجیکستان وجود ندارد.
سوال: امضای تفاهم نامه ها و اسناد همکاری چقدر به تحقق این نقشه راه کمک می کند ؟
کاظمی، یک سلسله ظرفیت‌ها و پتانسیل‌هایی عظیمی در روابط ایران و تاجیکستان وجود دارد که تا به حال استفاده نشده یا این که بهره برداری از آن‌ها ضعیف بوده، روابط ایران و تاجیکستان هم از بعد مباحث دو جانبه خصوصا در حوزه‌های اقتصاد، انرژی، تجارت و ترانزیت هم در حوزه روابط چند جانبه و نهادی مهم است. تاجیکستان در کانون کشور‌های عضو سازمان شانگهای، سازمان اتحادیه گمرکی اوراسیا و اکو است، که باید از این ظرفیت‌ها در روابط دو کشور استفاده کرد.
سوال: یکی از برنامه ریزی‌ها موضوعات سیاسی است ، با توجه به دیپلماسی همسایگی دولت سیزدهم، وجوه مشترک بین تهران و دوشنبه در این حوزه کدام‌ها هستند ؟
بهمن : من قبل از اینکه به سوال شما پاسخ بدهم می‌خواهم به این نکته توجه بینندگان عزیز را جلب بکند که انصافا این اتفاقی که در دو سال گذشته و در دولت آقای رئیسی و در دستگاه دیپلماسی ما افتاده در توسعه روابط با کشور‌های همسایه و همچنین به ویژه کشور‌های حوزه تمدنی و فرهنگی ایران یک اتفاق بی سابقه است که ما تقریبا در سال‌های گذشته و در دولت‌های گذشته آن را تجربه نکردیم، یعنی توسعه و پیشبرد سیاست همسایگی که البته این سیاست همسایگی صرفا معنا نمی‌شود به کشور‌هایی که ما با آن‌ها مرز مشترک داریم بلکه با تمام کشور‌های منطقه آسیای مرکزی به هرحال ما از حیث تاریخی، فرهنگی و تمدنی دارای این مزیت و ویژگی همسایگی هستیم که این اتفاق خیلی بزرگی هست، در حوزه مناسبات سیاسی، بین ایران و تاجیکستان به واسطه همین نگاهی که عرض کردم در طول سال‌های گذشته و در دولت‌های مختلف، در ایران وجود داشته، خیلی شاهد توسعه مناسبات و روابط نبودیم به همین دلیل هم امروز تقریبا سطح روابط اقتصادی، در سطح بسیاری پایینی هست، حتی ارتباطات فرهنگی ما هم متاسفانه به دلیل نگاه‌های اشتباهی که در گذشته صورت گرفته، خیلی پایین آمده ، بنابراین الان توسعه مناسبات سیاسی، رایزنی‌های سیاسی، سفر‌های مکرر مقامات سیاسی، و همچنین امضای این تفاهم نامه‌ها و قراداد‌ها می‌تواند فرصت ویژه‌ای ایجاد بکند که روابط دو کشور در حوزه‌های دیگر هم بتواند گسترش پیدا بکند، مثلا در حوزه گردشگری، در حوزه اقتصادی، در حوزه انرژی حتی در همکاری‌های دفاعی و امنیتی ، ایران و تاجیکستان در دو سال گذشته اقدامات بسیار مناسب و جدی و خوبی را در این حوزه‌ها انجام دادند بنابراین توسعه مناسبات سیاسی در روابط دوجانبه دو کشور کارآیی دارد و باعث میشود که سایر حوزه‌های روابط فعال بشوند و هم می‌تواند در حوزه مسائل منطقه‌ای که در آنجا هم دو کشور دغدغه‌های مشترکی هم نسبت به محیط پیرامونی خودشان دارند، مثلا در مورد امنیت و ثبات در افغانستان و همچنین موضوعات مختلف دیگری که در سطوح منطقه‌ای و بین المللی مورد توجه دو کشور باشد .
سوال: اقای کاظمی دیپلماسی همسایگی و توسعه روابط با همسایگان که در دولت سیزدهم مدنظر قرار گرفته ، چقدر در تحقق اهداف می‌تواند مهم و تاثیرگذار باشد؟
کاظمی: یک تحولی در روابط ما با کشور‌های آسیای مرکزی یعنی هر ۵ کشور آسیای مرکزی در دو سال اخیر صورت گرفته که تقریبا در سه دهه بعد از فروپاشی شوروی و استقلال این کشورها، این روابط در واقع وجود نداشته، و مصداق آن سفر تمامی روسای جمهور این پنج کشور به ایران، در همین دو سال اخیر است، این به دلیل سیاست همسایگی که دولت سیزدهم است که به صورت جدی حوزه‌های اقتصادی و سیاسی و فرهنگی را در پیش گرفته و طبیعتا آسیای مرکزی به عنوان یک منطقه مهم و ژئواستراتژیک و ژئو اکونومیک در صدر مناطقی هست که مورد توجه است، یکی از مباحث و مواردی که امروز مطرح شده بحث همکاری‌های ترانزیتی بوده،تاجیکستان و کشور‌های آسیای مرکزی، عموما از منظر تقسیم بندی کشورها، از منظر جغرافیایی، که عضو کشور‌های محصور در خشکی است، بنابراین یک تمایل بسیار زیادی برای ارتباط با جهان خارج، رسیدن به آب‌های آزاد در این کشورها وجود دارد و مسیر ایران امن‌ترین و کوتاه‌ترین مسیر برای برآورده کردن این نیاز کشور‌های آسیای مرکزی است.
هم تاجیکستان و سایرکشور‌های آسیای مرکزی در مسیر دالان راهبردی شمال جنوب قرار دارند و ما شاهد بودیم که هفته گذشته در اجلاس وزیران حمل و نقل کشور‌های اکو در ازبکستان یک سند مهمی درباره اتصال چین به اروپا از آسیای مرکزی و ایران امضا شد و طبیعتا تاجیکستان به عنوان یکی از کشور‌های مهم آسیای مرکزی نقش مهمی در همین کریدور اتصال چین به ایران و اروپا دارد و طبیعتا این سفر و سند‌هایی که مطرح شده و تاکیدی که رئیس جمهور برای ایجاد تسهیلات گمرگی، آسان کردن قوانین ترانزیتی و تسهیلاتی که در این زمینه از طریق ایجاد پنجره‌های مشترک لازم هست می‌تواند یک زمینه بسیار خوبی را مطرح بکند، بحث سرمایه گذاری تاجیکستان در حوزه مناطق آزاد اقتصادی، در بندر چابهار با توجه به علاقه مندی تاجیکستان به حضور در این منطقه باز یکی از ظرفیت هاست و در کنار این البته که ظرفیت‌های بسیارزیادی در حوزه صدور خدمات فنی و مهندسی هست ما سابقه خوبی در زمینه ساخت نیروگاه‌های برق آبی، ساخت تونل مهم استقلال در تاجیکستان داشتیم، امروز تاجیکستان بسیار بیش از گذشته به این سرمایه گذاری‌ها نیاز دارد. اولین سفر آقای رئیسی بعد از انتخاب شدن به عنوان رئیس جمهور کشورمان، به تاجیکستان صورت گرفت و این حاکی از نقش محوری تاجیکستان در رویکرد‌های ایران در سیاست همسایگی در آسیای مرکزی است.
سوال: آقای بهمن درباره هدف گذاری کوتاه مدت تجارت بین دو کشور که در این سفر برنامه ریزی شده توضیح دهید؟
بهمن: ما ظرف یک سال توانستیم روابط اقتصادی را دو برابر ارتقا بدهیم و میزانش را دو برابر بکنیم، پس این امکان وجود دارد که همچنان بتوانیم در یک سال آینده یا دو سال آینده مجددا چنین ارتقائی را داشته باشیم ضمن این که به این نکته هم توجه بکنیم که ۵۰۰ میلیون دلار، سقف مناسبات اقتصادی ایران و تاجیکستان نباید باشد، با توجه به ظرفیت‌هایی که دو کشور دارند، توانمندی‌هایی که هر دو کشور دارند و فرصت‌های ویژه‌ای که می‌توانند برای یکدیگر خلق بکنند، سقف روابط اقتصادی دو کشور باید خیلی از این‌ها تعریف بشود، ولی این یک هدفگذاری منطقی است که بر مبنای زمان انجام میشود و قطعا بعد از اینکه ما به ۵۰۰ میلیون دلار برسیم، یک هدف بزرگتر، یک میلیون دلاری درواقع تعریف خواهد شد، اتفاق مهمی که در این جا دارد رخ می‌دهد و در این سفر هم ما شاهدش بودیم امضای اسنادی است که این اسناد می‌تواند تسهیل بکند مناسبات تجاری را، در سال‌های گذشته ما موانع متعددی داشتیم، موانع بانکی، موانع گمرکی، موانعی حتی در حوزه صدور روادید و ویزا و امثالهم را که این اسناد می‌تواند تسهیل بکند آن موانع را ، و آقای رئیس جمهور در دیداری که با تجار داشتند، در نهایت صحبت هایشان را با این جمله تمام کردند و اشاره کردند که ما همه این اسناد را داریم امضا می‌کنیم که در واقع تجار و بخش خصوصی بتوانند بیایند وارد بشوند و این‌ها را محقق بکنند، واقعیت هم همین هست که یک بخش مهمی از مسیر توسعه و پیشرفت روابط اقتصادی بین ایران و تاجیکستان می‌تواند بر عهده بخش خصوصی باشد، البته در این زمینه بخش‌های دولتی قطعا توانمندی‌های خاص خودشان را دارند که آن‌ها می‌توانند در پروژه‌های کلان‌تر سرمایه گذاری بکنند.
سوال: خدمات فنی و مهندسی یکی از موضوعاتی است که بین مقامات جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان مورد بحث و برنامه ریزی قرار گرفته، درباره موضوع علم و فناوری و همچنین ظرفیت‌های حوزه انرژی هم مختصر بفرمایید
کاظمی: ببینید تاجیکستان از منظر منابع آبی ششمین کشور جهان هست به دلیل موقعیت کوهستانی و ویژه تاجیکستان هست، یکی از رویکرد‌ها و راهبرد‌های اصلی تاجیکستان تولید انرژی سبز و برق از نیروگاه‌های برق آبی هست، هدفگذاری تولید ۱۰ هزار مگاوات برق در واقع توسط دولت تاجیکستان رسما اعلام شده، با توجه به توانمندی‌هایی که از لحاظ فنی و مهندسی و علمی در کشور ما وجود دارد، سرمایه گذاری در ساخت نیروگاه‌های برق آبی یکی از محور‌های اصلی همکاری‌های ایران و تاجیکستان در چشم انداز آینده می‌تواند باشد، اهمیت این موضوع این هست که ایران در گذشته تجربه خوبی در ساخت این نوع نیروگاه‌ها از جمله نیروگاه برق آبی سنگ توده در تاجیکستان داشته و امروز باید هم نهاد‌های ذیربط دولتی، هم شرکت‌های خصوصی، یعنی امروز ما در تاجیکستان حدود صد شرکت ایرانی داریم که ثبت شدند در حالی که بخش خصوصی ما طبیعتا توانمندیش بسیار بیشتر از این حوزه هاست، تاجیکستان هم در حوزه‌های علمی و فناوری در سه دهه گذشته حدود سه میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی دارد، ولی مهمترین ضعف این سرمایه گذاری‌ها در حوزه‌های علمی و فناوری بوده، این خلائی است که کشورما هم از طریق شرکت‌های خصوصی و هم از طریق نهاد‌های دولتی می‌تواند جبران بکند و زمینه گسترش مناسبات تهران و دوشنبه را در یک میان مدت معقول به بیش از یک میلیارد دلار برساند، چون رقم کنونی و حتی آن رقم کوتاه مدت ۵۰۰ میلیون دلاری به هیچ وجه با پتانسیل‌های اقتصادی ایران و تاجیکستان همخوانی ندارد و این نکته را من تاکید کنم که الحمدلله در دولت جدید، یک عرصه جدید هم در همکاری‌های اقتصادی ایران و تاجیکستان شروع شده و آن بحث صادرات دفاعی است ، سفر‌هایی که سال گذشته و امسال رئیس ستاد مشترک نیرو‌های مسلح و وزیردفاع کشورمان به تاجیکستان داشتند، افتتاح کارخانه تولید پهپاد در تاجیکستان، یک اقدام مهمی است که علاوه بر این که از منظر اقتصادی و از منظر صادرات دفاعی به روابط تجاری دو کشور قدرت و تقویت می‌دهد از منظر امنیتی هم بسیار مهم است به دلیل این که امروز در صحبت‌های رئیس جمهور کشورمان هم بود یکی از دغدغه‌های مشترک ایران و تاجیکستان بحث ثبات و امنیت در افغانستان هست، هر دو کشور مرز بسیار طولانی با افغانستان دارند، طرح‌هایی که بیگانگان خصوصا برای استقرار داعش در شمال افغانستان و ناامن کردن تاجیکستان دارند، این‌ها طرح‌هایی هستند که با همکاری‌های ایران و تاجیکستان از جمله همکاری‌هایی که در حوزه دفاعی و امنیتی صورت می‌گیرد به ویژه بعد از پایان رسمی تحریم‌های تسلیحاتی ایران ، این یک حوزه جدیدی است که در روابط دو کشور شروع شده و البته که ایران این را محدود به تاجیکستان نکرده، چون نگاه ایران به آسیای مرکزی یک نگاه یکپارچه هست، مباحث آسیای مرکزی برای ایران یک مباحثی هست که هم در قالب روابط تمدنی و تاریخی هم از منظر پیوند‌های اقتصادی و سیاسی کاملا مشترک و یکپارچه است ، از این منظر من هم معقتدم که روابط ایران و تاجیکستان، وارد یک دوره نوین شده که چالش ها، مشکلات و سوء تفاهم‌هایی که در روابط بین دو کشور در سال‌های گذشته بوده، کامل پشت سر گذاشته شده و امروز میدان مهیا شده که از ظرفیت‌های مختلف استفاده شود،
سوال: آقای دکتر بهمن،عضویت دو کشور مثلا در سازمان همکاری شانگهای و اکو چقدر برای دو کشور مهم و تاثیرگذار هست هم در توسعه روابط و هم در خلق فرصت‌های تازه؟
بهمن: قطعا همکاری‌های کشورها وقتی جنبه نهادی پیدا می‌کند و به سطوح منطقه‌ای گسترش پیدا می‌کند، یعنی کشورها در نهاد‌های منطقه‌ای با یکدیگر حاضر می‌شوند، معمولا اهداف مشترک تعریف میشود برای این کشورها، در این نهاد‌هایی هم که نام بردید، مثلا شانگهای، اکو، حتی اتحادیه اقتصادی اوراسیا که ایران هم دارای توافقات مهم گمرکی با این اتحادیه هست و تاجیکستان هم عضو این اتحادیه هست در همه این‌ها شرایط برای تسهیل مناسبات و روابط در حوزه‌های مختلف، ایجاد شده مثلا در سازمان همکاری شانگهای همکاری‌های دفاعی و امنیتی به عنوان یک مساله مهم بین اعضا مورد ارزیابی قرار گرفته و در دستور کار قرار دارد، به ویژه با توجه به تهدید‌های مشترکی که همه اعضا از جمله ایران و تاجیکستان ممکن است با آن‌ها مواجه باشند، در سازمان اکو مساله توسعه پایدار یک موضوع بسیار مهم بوده همچنین رفع موانع تجاری، رفع موانع گمرکی که خب همه این‌ها قاعدتا می‌تواند به افزایش مناسبات اقتصادی، سیاسی و تجاری بین همه کشور‌های عضو و از جمله ایران و تاجیکستان منتهی بشود و یا حتی در اتحادیه اقتصادی اوراسیا با توجه به توافق نامه‌هایی که ایران با این اتحادیه دارد، یک بخش مهمی از کالا‌ها رفع تعرفه شدند یا تعرفه‌های صادرات آن‌ها برای ایران یا طرف‌های مقابل کاهش پیدا کرده، بنابراین حضور دراین نهاد‌ها می‌تواند یک خلق مزیت بکند، خلق فرصت بکند برای کشور‌های مختلف، تا کشورها بتوانند با اطمینان و با آرامش بیشتری روابط خودشان را توسعه بدهند و این از زاویه توسعه پایدار هم مهم است یعنی صرفا روابط را کوتاه مدت یا موقتی و گذرا تلقی نکنند بلکه روابط را یک روابط پایدار، طولانی مدت و درازمدت تلقی بکنند که می‌توانند در این روند مناسبات خودشان را در سطوح مختلف گسترش بدهند، قاعدتا ایران و تاجیکستان هم از این امر مستثنی نیستند و حضورشان در این نهاد‌های منطقه‌ای می‌تواند هم به رفع آن تهدید‌ها و هم به خلق مزیت‌های جدید برای همکاری منتهی بشود.
سوال: آقای دکتر کاظمی اکو، آن طور که باید و شاید در تحقق اهدافی که برایش مشخص شده بود، موفق نبوده در این باره توضیح دهید؟.
کاظمی: ببینید طی سال‌های گذشته برخی از مولفه‌ها مثل نامتوازن بودن اقتصاد کشور‌های عضو اکو، بحث تفاوت در رویکرد‌های سیاسی و خصوصا مداخلاتی که امریکا در حوزه کشور‌های اکو به ویژه در آسیای مرکزی داشت، جزو مواردی بوده که در کارآمدی این سازمان موانعی را ایجاد کرده بود، ولی در سال‌های اخیر اقدامات بسیار خوبی برای توسعه همکاری‌ها و استفاده از ظرفیت اکو، برای همکاری‌ها شکل گرفته، هم یک اراده واحدی بین ۱۰ تا کشور عضو اکو، که حدود ۵۰۰ میلیون جمعیت دارند، یک بازار مشترک منطقه‌ای شکل گرفته و از طرف دیگر برخی از تحولات منطقه‌ای به ویژه تحولاتی که بعد از جنگ اوکراین و تحولاتی که بعد از خروج نیرو‌های اشغالگر آمریکا و ایساف از افغانستان پیش آمده، یک فضای جدیدی برای همکاری‌ها در اکو ایجاد شده، خصوصا در دو تا حوزه انرژی و ترانزیت، امروز در حوزه انرژی خیلی از کشور‌های اکو یا دارنده ذخایر قابل توجه نفت و گاز هستند، یا در مسیر عبور این ذخایر هستند و این جاست که لازم هست که طرح‌های مشترکی که صرفا براساس همگرایی نه صرفا رقابت‌های سیاسی بنیان نهاده بشود بین کشور‌های اکو، از این منظر ایران طرح‌های مهمی را در دستورکار دارد، بحث تقویت کریدور ریلی اکو بین پاکستان، ایران و ترکیه، بحث تقویت انتقال انرژی از کشور‌های آسیای مرکزی، از طریق سوآپ، هم به ترکیه و هم به سمت خلیج فارس، بندر خارک، این‌ها مواردی هستند که طبیعتا زمینه‌های فراوانی برای همکاری‌های ایران و البته که همه کشور‌های آسیای مرکزی فراهم می کند ، چون می‌دانید که اکو تنها نهاد منطقه‌ای در کشور‌های آسیای مرکزی هست که هر پنج تا کشور عضو این سازمان هستند .
سوال: جمع بندی کنیم آنچه که در گذشته بین تهران و دوشنبه اتفاق افتاده در موضوعات مختلف، دومین سفر رئیس جمهور و برنامه ریزی‌های انجام شده و افق پیش رو؟
بهمن: در گذشته ما به دلیل رویکرد‌هایی که بعضا دولت هایمان در حوزه‌های سیاست خارجی داشتند، خیلی نگاه فعالانه‌ای به منطقه آسیای مرکزی نداشتیم و کشور‌های تاجیکستان هم در این حوزه تا حدی مغفول واقع شده بود خوشبختانه در دو سال اخیر یک سیاست و یک دیپلماسی فعال در این حوزه در پیش گرفته شده به نحوی که ما در سال‌های گذشته نبود این توجه ویژه می‌تواند در آینده برای ما دستاورد‌های قابل توجهی را داشته باشد به ویژه در مناسبات ما با تاجیکستان ، تاجیکستان را می‌توانیم عمق استراتژیک خودمان در منطقه آسیای مرکزی از حیث فرهنگی، تمدنی و زبانی تلقی بکنیم واین می‌تواند یک موقعیت ویژه برای ایران خلق بکند در منطقه آسیای مرکزی که بتواند از طریق توسعه روابط و بهبود روابط و تقویت روابط، با تاجیکستان روابط خودش را با چهار کشور دیگر منطقه هم گسترش دهد.
