۲۷ مهر ماه تحریم تسلیحاتی ایران در قالب برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پایان می‌یابد. هر چند که ایالات متحده آمریکا برای ادامه تحریم ایران مکانیسم ماشه را فعال کرده است، اما نه اروپا و نه روسیه و چین و دیگر اعضای شورای امنیت این اقدام آمریکا را به رسمیت نشناخته‌اند. در این شرایط با پایان تحریم تسلیحاتی، ایران می‌تواند وارد مبادلات تسلیحاتی با دیگر کشورها شود. با وجود اینکه اروپا همچنان به برجام پایبند است، اما بعید است که وارد مبادلات تسلیحاتی با ایران شود. ایران هم گفته است مشتری تسلیحات اروپایی نیست. اما ایران می‌توانند با دو قدرت دیگر جهان یعنی روسیه و چین در این حوزه کار کند.
در کنار روسیه، چین هم در موقعیت مناسبی برای مذاکره با ایران در این باره است. چین در دو سال اخیر محافظه‌کاری را کنار گذشته و با صراحت بیشتری از ایران حمایت می‌کند. از طرف دیگر ایران و چین به دنبال یک توافق جامع ۲۵ ساله هستند که احتمالا مسائل نظامی و مبادلات تسلیحاتی جزیی مهم از این توافق باشد. مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا سه شنبه گذشته تهدید کرد که کشورش در صورت فروش تسلیحات چین و روسیه به ایران، آن‌ها را تحریم خواهد کرد. از طرف دیگر ایران در سال‌های اخیر پیشرفت زیادی در تولید تسلیحات نظامی داشته و حالا می‌تواند به عنوان یک صادر کننده عمده در این حوزه ورود پیدا کند. غیر از کشور‌های دوست همسایه، کشور‌هایی همچون ونزوئلا می‌تواند مقصد تسلیحات ایرانی باشد.
در همین راستا نیکولاس مادورو رییس جمهور ونزوئلا ضمن تاکید بر تولید تسلیحاتی بومی گفت: «ما به همکاری‌ها با روسیه، چین و ایران ادامه خواهیم داد. ما همچنان از سوی این کشورها کمک‌های مرتبط با امور تکنولوژی، تسلیحاتی و راهبردی دریافت خواهیم کرد و همزمان در راستای مستقل بودن نیز حرکت می‌کنیم.» به این ترتیب دایره شرکای تسلیحاتی ایران می‌تواند بزرگتر از روسیه و چین و کشور‌های همسایه باشند.
شعیب بهمن تحلیلگر مسائل سیاست خارجی درباره وضعیت ایران پس از لغو تحریم‌های تسلیحاتی و به ویژه مذاکره با روسیه گفت: “این مسئله را باید از چند زاویه دید. اول اینکه سوابق تاریخی معاملات تسلیحاتی بین ایران و روسیه است. دو کشور دارای تاملات گسترده‌ای در این حوزه بوده‌اند. در مقاطع مختلفی ایران جزو خریداران مهم و برجسته تسلیحات روسی بوده است.” او افزود: «دوم؛ در شرایط فعلی به رغم اینکه کشور‌های اروپایی با آمریکا برای تحریم‌های تسلیحاتی ایران همراهی نکرده‌اند، اما همانند گذشته عملا گامی برای فروش تسلیحات به ایران برنخواهند داشت؛ بنابراین ایران نمی‌تواند شرکایی در بین کشور‌های غربی پیدا کند. در نتیجه به سمت کشور‌هایی همچون روسیه و چین می‌رود.»
این کارشناس مسائل روسیه ادامه داد: «سوم؛ روسیه در زمره کشور‌هایی به شمار می‌رود که در حوزه تسلیحات دفاعی و تهاجمی جزو بزرگترین صادر کننده گان و برترین‌ها از منظر تکنولوژی به حساب می‌آید، در این شرایطی ایران می‌خواهد از این امتیاز روس‌ها استفاده کند، روسیه هم علاقمند است بازار خود را در این حوزه گسترش دهد؛ بنابراین می‌توان انتظار داشت که بین تهران و مسکو شراکتی در حوزه تسلیحات نظامی شکل گیرد.» او معتقد است: «روشن نیست که معامله‌های تسلیحاتی ایران و روسیه به شکل آشکار انجام خواهد شد و یا با توجه به محدودیت‌ها و فشار‌های غرب به ایران، پنهانی خواهد بود. با این حال در اینکه ایران و روسیه شرکای تسلیحاتی یکدیگرند و در آینده معاملاتی خواهند داشت تردیدی وجود ندارد.» شعیب بهمن درباره اینکه آیا چین هم می‌تواند به عنوان شریک تسلیحاتی ایران وارد معاملات تازه با تهران شود، گفت: “چین در گذشته از صادرکنندگان تسلیحات به ایران بوده و نقش مهمی در تامین بخشی از تسلیحات ایران داشته است، قاعدتا حالا هم این پتانسیل برای همکاری مشترک بین پکن و تهران وجود دارد.”
او افزود: «نکته مهم این است که امروزه فقط خرید و فروش تسلیحات در سطح بین‌الملل اهمیت ندارد بلکه انتقال فناوری و دانش هم اهمیت ویژه‌ای دارد و ممکن است دانش و فناوری تسلیحاتی مورد معامله دولت‌ها قرار گیرد. پس فقط نباید منتظر این باشیم که یک محموله بزرگ تسلیحاتی از چین یا روسیه تحویل ایران شود.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که چین و روسیه چه واکنشی به تهدید‌ها و اقدامات ضد ایرانی آمریکا در این راستا نشان خواهند داد، گفت: «باید این وجه ماجرا را در نظر گرفت که اساسا معاملات تسلیحاتی در دنیا به شکل آشکار انجام نمی‌شود، مگر در موارد خاص، مثلا طرفین بخواهند با اعلام رسمی یک خرید تسلیحاتی توازن قوا ایجاد نمایند. در عمده موارد معاملات تسلیحاتی به شکل محرمانه و پنهانی انجام می‌شود.»
بهمن معتقد است: «باید به این موضوع هم اشاره کرد که آمریکا علاوه بر اینکه به کشور‌های مختلف برای قطع ارتباط با ایران فشار وارد می‌کند، عملا کشور‌هایی مانند روسیه و چین را تهدید هم می‌کند. “تهدید” برای روسیه وچین مسئله‌ای حیثیتی و غیرقابل قبول است. همین موضوع ممکن است باعث شود که روسیه و چین به سمت آشکارسازی بخشی از معاملات تسلیحاتی خود با ایران بروند و آن را در چهارچوب رویارویی خود با آمریکا تعریف کنند.»
او افزود: «در گذشته این سابقه وجود داشته که شرکت‌های چینی و روسی با ایران معامله تسلیحاتی کرده‌اند و از سوی آمریکا تحریم شده‌اند. در نتیجه مسئله تحریم موضوع تازه‌ای نیست و خیلی از بخش‌های دفاعی و نظامی روسیه و چین همین حالا هم تحت تحریم آمریکا قرار دارند و تحریم تازه تهدید جدی برای آن‌ها به شمار نمی‌رود.»
این کارشناس مسائل سیاست خارجی درباره سخنان نیکولاس مادورو رییس جمهور ونزوئلا مبنی بر احتمالا معامله تسلیحاتی میان ونزوئلا و ایران گفت: «یکی از ابعاد برداشته شدن تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران، همین موضوع فروش تسلیحات است. عمدتا در رسانه‌ها و سطح افکار عمومی بحث پایان تحریم تسلیحاتی را فقط از جنبه خرید تسلیحات نظامی از سوی ایران دیده‌اند، این در حالی است که ایران در سال‌های گذشته در تولیدات تسلیحاتی پیشرفت بالا داشته است و در برخی موارد به خودکفایی رسیده است، در نتیجه می‌تواند از قابلیت صادرات تسلیحات و یا انتقال فناوری و دانش استفاده کند.»
او افزود: “در این بین کشوری مانند ونزوئلا که روابط نزدیک سیاسی با ایران دارند و تحت تحریم آمریکا اند و چیزی برای از دست دادن ندارند، می‌تواند مقصد صادرات تسلیحات ایرانی باشد. در گذشته ایران به بیش از ۴۰ کشور صادرات تسلیحات داشته است و حالا با احیای این روند می‌تواند موقعیت ویژه‌ای را برای ایران در منطقه ایجاد نماید. از طرف دیگر این درآمد اقتصادی مناسبی را هم به همراه خواهد داشت.”
بهمن درباره اینکه چه کشور‌های دیگری می‌توانند در لیست شرکای تسلیحاتی ایران قرار گیرند، گفت: «کشور‌های زیادی در جهان می‌توانند وارد مبادله تسلیحاتی با ایران شوند. برخی کشور‌های همسایه و یا دورتر در شرایط خرید تسلیحاتی از ایران قرار دارند. سوریه، عراق، افغانستان و… که دارای روابط سیاسی نزدیکی با ایران هستند می‌توانند در زمره شرکای تسلیحاتی ایران باشند. البته ممکن است این شراکت با توجه به فشار‌های آمریکا محرمانه و در پنهانی باشد.
