حجت‌الاسلام حسن روحانی، رییس‌جمهوری که عصر روز گذشته به دعوت رسمی نخست‌وزیر ارمنستان راهی ایروان شد، قرار است در اجلاس سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا شرکت کند؛ اتحادیه‌ای شامل کشورهای آسیای میانه و قفقاز که در سال ۲۰۱۴ با هدف ایجاد بازار مشترک و تسهیل در روند صادرات میان اعضای این اتحادیه شکل گرفت.
الحاق ایران به اتحادیه اوراسیا از ششم آبان
خردادماه امسال بود که مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان، قانون «موافقت‌نامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کشورهای عضو» را به تصویب و تایید رساندند و یک ماه پس از آن، حسن روحانی، رییس‌جمهوری آن را برای اجرا به دستگاه‌های ذی‌صلاح ابلاغ کرد. رضا اردکانیان، وزیر نیرو همان روزها در اظهاراتی درباره ارزش اجرایی شدن این قانون گفت: «عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا فرصت مناسبی برای صنعتگران و فعالان بخش‌های اقتصادی، تجاری و تولیدی کشور برای حضور در بازار کشورهای عضو این اتحادیه مهم اقتصادی را به‌عنوان منطقه آزاد تجاری فراهم می‌کند و فعالان بخش اقتصادی از این پس برای حضور در بازار کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌توانند از تعرفه ترجیحی استفاده کنند».
سفر روحانی به ایروان
همان‌طور که در ابتدای گزارش آمد، عصر روز گذشته حجت‌الاسلام حسن روحانی، رییس‌جمهوری کشورمان، برای حضور در اجلاس سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا به ایروان، پایتخت ارمنستان عزیمت کرد. او پیش از عزیمت، در حضور اصحاب رسانه با اشاره به اهمیت عضویت جمهوری اسلامی ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا از آبان امسال اظهار کرد: «جمهوری اسلامی ایران از آبان امسال به جمع اعضای این اتحادیه می‌پیوندد و روابط تجاری منطقه آزاد ما با منطقه اوراسیا برقرار می‌شود؛ ۵۰۲ قلم کالای ما از شرایط خاص ترجیحی می‌توانند استفاده کنند؛ یعنی با تعرفه تقریباً صفر، ۵۰۲ قلم از کالاهای ما به این کشورها صادر شود و این گام اول بوده و گام‌های بعدی نیز در این زمینه برداشته می‌شود.»
برای بررسی بیشتر اهداف و چشم‌اندازی‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا و فواید و مزایای پیوستن کشورمان به این اتحادیه، به سراغ آقای شعیب بهمن، کارشناس مسائل اوراسیا رفتیم. آقای بهمن معتقد است که «اتحادیه اقتصادی اوراسیا در آینده ظرفیت بزرگی برای تعامل کشورهای مختلف ایجاد خواهد کرد و حتی می‌تواند رقیب اتحادیه اروپا در عرصه تجارت بین الملل هم باشد.» در ادامه گفت‌وگوی ما را با ایشان می‌خوانید.
مختصات اتحادیه اقتصادی اوراسیا چیست؟ چرا این اتحادیه از اهمیت برخوردار است؟
اتحادیه اقتصادی اوراسیا نوعی مدل اقتصادی پساشورویایی در حوزه کشورهای حوزه اوراسیا به شمار می‌آید؛ یعنی کشورهایی که از اتحاد جماهیر شوروی دچار استقلال شدند، در سال‌های بعد از استقلال در تشکل‌های مختلفی
گرد هم آمدند که البته بیشترشان سیاسی و امنیتی و نظامی بود؛ اما در بین آنها، جای یک اتحادیه اقتصادی خالی بود که این اتحادیه به پیشنهاد اولیه «نظربایف» رییس‌جمهور وقت قزاقستان مطرح و بعدها توسط آقای پوتین با جدیت دنبال شد. اگرچه در حال حاضر تعداد اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا محدود است؛ اما انعکاس‌های بسیار زیادی حتی خارج از منطقه اوراسیا، برای پیوستن و همکاری با این اتحادیه وجود دارد. از سوی دیگر، اگرچه در شرایط فعلی اتحادیه اقتصادی اوراسیا در حوزه اقتصادی، شاید آمار چندان بالایی به خود اختصاص نداده؛ اما با توجه به تقاضاهایی که برای همکاری با این اتحادیه وجود دارد، می‌توان گفت که این اتحادیه در آینده، قدرت اقتصادی
قابل توجهی پیدا خواهد کرد.
مدلی که کشورهای اوراسیایی در پی شکل‌دهی به آن هستند، شبیه مدل اتحادیه اروپاست که قرار است در آینده، اقتصاد کشورهای عضو این دو اتحادیه، بیش از گذشته به هم پیوند بخورند و حتی اتحادیه اوراسیا شاهد پول واحد شود. در مجموع می‌توانیم برای این اتحادیه چشم‌انداز بلند و روشنی متصور شویم؛ به همین دلیل کشورهای مختلفی از جمله ایران، ترکیه و چین و بسیاری از کشورهای اروپایی، به پیوستن یا همکاری با این اتحادیه تمایل دارند.
طبق گزارش‌ها، تراز تجاری جمهوری اسلامی ایران منفی است؛ یعنی میزان واردات از منطقه اوراسیا نسبت به صادرات ما به این حوزه بیشتر است. به نظر شما چه موانعی بر سر راه صادرات جمهوری اسلامی ایران به این حوزه وجود دارد؟
کشورهایی که عضو اتحادیه اوراسیا هستند، هر کدام منافع خاص خود را دارند که باید به تفکیک درباره آن ها صحبت کرد؛ اما در یک نگاه کلی باید گفت که چند عامل اساسی وجود دارد؛ اول اینکه اساسا شناختی از ظرفیت‌های موجود در این حوزه وجود ندارد؛ یعنی شناخت ما در داخل کشور برای تجارت خارجی، بیشتر معطوف به کشورهای غربی و اروپایی است و ما شناخت چندان زیادی از کشورهای حوزه اوراسیایی از جمله کشورهای منطقه قفقاز، آسیای مرکزی و حتی خود روسیه نداریم.
از طرف دیگر، ما مشکلات مختلفی از جمله در حوزه گمرک و تسهیل صدور روادید داریم؛ البته بر اساس توافقنامه‌ای که میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا منعقد شده، قرار است این مشکلات برطرف شود.
با توجه به فشارهای تحریمی اعمالی از سوی آمریکا علیه ایران، حضور در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تجارت با کشورهای عضو این اتحادیه، تا چه اندازه می‌تواند خلأ ناشی از فروش نفت را برای ما جبران کند؟
حضور در اتحادیه اقتصادی اوراسیا قطعا می‌تواند برای ما آلترناتیو باشد؛ به این دلیل که در موافقت‌نامه‌ای که میان ایران و اتحادیه اوراسیا منعقد شده، قرار است تعرفه گمرکی بیش از ۵۰۰ قلم کالا یا برداشته شود یا کاهش یابد. این مساله می‌تواند فضای عظیم و قابل توجهی برای ایران
به وجود آورد تا دست به توسعه صادرات بزنیم. در شرایطی که ارزش پول ملی ایران در برابر دلار کاهش پیدا کرده، قاعدتا کالاهای ساخت ایران می‌تواند با قیمت کمتری به دست مشتریان کشورهای اوراسیایی برسد که این می‌تواند یک مزیت برای ایران باشد. مشاهده می‌کنید که آمریکایی‌ها دائما اعلام نارضایتی می‌کنند که چینی‌ها دارند به طور عامدانه، ارزش پول ملی خود را کاهش می‌دهند و سطح آن را پایین نگه می‌دارند؛ بنابراین اگر بتوانیم ایده توسعه صادرات به کشورهای اوراسیایی را پیگیری کنیم، این ایده موجب ارزآوری، اشتغال‌زایی و به‌راه‌افتادن چرخ کارخانه‌ها و تولید در داخل کشور خواهد شد. به شرط داشتن نگاه صادرات‌محور، می‌توانیم در شرایط تحریمی هم از صادرات نفت بی‌نیاز شویم.
برای اینکه بخواهیم جاپای خود در اتحادیه اقتصادی اوراسیا را به نوعی سفت کنیم، آیا به اصلاح ساختارهای اقتصادی در داخل کشورمان نیاز خواهیم داشت؟
توافقنامه‌ای میان اتحادیه ایران و اوراسیا منعقد شده که شامل تسهیلات گمرکی و بانکی و صدور روادید و مسائلی نظیر این‌ها می‌شود؛ در عین حال یک‌سری قوانین هم در ارتباط با تجارت با کشورهای اوراسیایی دستخوش تحول شدند؛ کما اینکه قانون موافقت‌نامه در مجلس شورای اسلامی مطرح شد؛ بنابراین زیرساخت‌های قانونی و حقوقی و سازوکارهایی که روند تجارت بین ایران و کشورهای اوراسیایی را تسهیل کند، تا به امروز به وجود آمده است. همه این‌ها به شرطی است که ما در حوزه صادرات، نگاه توسعه‌محور داشته باشیم؛ بنابراین باید بتوانیم اقتصاد را طوری مدیریت کنیم که به سمت توسعه صادرات برویم. مهم‌ترین کاری که باید در اقتصاد انجام بدهیم این است که از کالاهایی که تعرفه‌شان کاهش پیدا کرده، برای خودمان مزیت اقتصادی بسازیم؛ بنابراین سوالی که شما پرسیدید، بیشتر به جای اینکه نیازمند ایجاد بسترهای قانونی و حقوقی باشد، نیازمند تغییر در نگرش ما به مدیریت اقتصادی است.
به عنوان سوال پایانی؛ آینده روابط اتحادیه اقتصادی اوراسیا با اتحادیه اروپا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا اساسا اتحادیه اروپا روی اتحادیه‌های اینچنینی، حساب باز می‌کند؟
بله؛ در طول چند سال اخیر که اتحادیه اقتصادی اوراسیا شکل گرفته، بخش اعظم گردش مالی، میان این اتحادیه و اتحادیه اروپا بوده است؛ بنابراین اتحادیه اروپا یکی از مهم‌ترین شرکای اوراسیا به شمار می‌آید. البته برآوردها و چشم‌اندازها نشان می‌دهند که در آینده و با اضافه شدن اعضای جدید به اتحادیه اقتصادی اوراسیا (به شکل اعضای ثابت یا در قالب توافقنامه‌های گمرکی و…) و گسترش آن، قاعدتا گردش مالی میان کشورهای عضو این اتحادیه افزایش خواهد یافت. هم‌اکنون زمینه همکاری کشورهایی مانند ایران، هند، چین، ترکیه، و پاکستان -که یا در حال عقد قراردادهای گمرکی هستند یا بعضا به عنوان عضو ناضر حضور دارند یا برای عضویت دائم درخواست داده‌اند- با این اتحادیه به وجود آمده است؛ حتی کشورهای جنوب‌شرقی آسیا هم اعلام تمایل و آمادگی کرده‌اند. اتحادیه اقتصادی اوراسیا در آینده ظرفیت بزرگی برای تعامل کشورهای مختلف ایجاد خواهد کرد و حتی می‌تواند رقیب اتحادیه اروپا در عرصه تجارت بین الملل هم باشد؛ اما در حال حاضر، اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیش از آنکه رقیب اتحادیه اروپا باشد، خواستار افزایش همکاری و مناسبات اقتصادی خود با این اتحادیه است.
