آرمان ملی- امید کاجیان: اختلافات امروز ارمنستان و آذربایجان و جنگ بی‌سابقه میان این دو البته که ایران را نیز به اشکال مختلفی درگیر خود کرده است. بیانیه چهار امام‌جمعه یعنی سیدمهدی قریشی، نماینده ولیفقیه در استان آذربایجان‌غربی، سید‌محمدعلی آل‌هاشم نماینده ولیفقیه در استان آذربایجان‌شرقی، سیدحسن عاملی، نماینده ولیفقیه در استان اردبیل، علی خاتمی نماینده ولیفقیه در استان زنجان که در آن با صراحت تمام، در درگیری‌های میان دو کشور با ارائه بیانیه‌ای از جمهوری آذربایجان حمایت کردند یکی از آنهاست، ائمه جمعه در این بیانیه نوشتند که «هیچ تردیدی در تعلق قره‌باغ به آذربایجان و اشغال آن و لزوم بازگشت این اراضی به آذربایجان، کشور اهل بیت نیست و دولت آذربایجان در بازپس‌گیری این اراضی کاملا قانونی و شرعی عمل کرده است.» و در ادامه به نوعی ایران را هم در این ماجرا دخیل کردند و ادامه دادند: «ما به اقتضای آیات قرآن و سیره معصومین علیه‌السلام و به اقتضای فلسفه انقلاب اسلامی خود را ملزم به حمایت و دفاع از مظلوم می‌دانیم. ملت آذربایجان بهتر از همه می‌دانند که جمهوری اسلامی بالاترین کمک و حمایت را در طول اشغال قره‌باغ به آذربایجان داشته و در تمام محافل بین‌المللی از تمامیت ارضی آذربایجان دفاع کرده و وزارت امور خارجه نیز اخیرا دوباره بر تمامیت ارضی آذربایجان در غائله اخیر تاکید کرده است. اگر عنایات جمهوری اسلامی در بدو اشغال قره‌باغ نبود، قطعا اشغال تا باکو امتداد می‌یافت.» به‌نظر بسیاری این بیانیه همانا و اینکه به یکباره شهرهای تبریز، ارومیه، زنجان و تهران، شاهد اعتراض‌هایی به نفع آذربایجان در غائله قره‌باغ شود همان. همه چیز به اینجا ختم نمی‌شود امروز تهران خود را در بطن درگیری میان دو کشوری می‌بیند که عملا به صورت رسمی نسبت به جنگ میانشان واکنشی نشان نداده است. حتی آتش جنگ به مرزهای ایران هم کشیده شده و برخورد ده‌ها خمپاره به محل‌هایی در مرز اردبیل گزارش شده است. این یعنی تداوم جنگ جمهوری آذربایجان و ارمنستان شرایط را برای ایران نیز از جهات مختلفی حساس کرده است. از سویی بیم حرکات قومی و تحرکات بعضی افراد جدایی‌طلب می‌رود و از سویی تهران هم از گزند درگیری‌های نظامی دو طرف در امان نمانده است. شنیدن برخی شعارها طی این چند روز نیز وضعیت را در داخل کشور دوقطبی کرده است. به نظر می‌آید این روزها شرایط برای تهران نیز پیچیده شده است در چنین اوضاعی پرسش اینجاست که باید ایران چه کند تا هم بحران کنونی آذربایجان و ارمنستان دامن کشورمان را نگیرد و هم اینکه اساسا این درگیری‌ها خاتمه یابد.
انفعال در ماجرای قره‌باغ
شعیب بهمن کارشناس مسائل اوراسیا درمورد وضعیت کنونی و نقشی که ایران دراین ماجرا باید ایفا کند به «آرمان ملی» می‌گوید: بدیهی است که کشورمان می‌بایست به دور از هرگونه جانبداری و بیانیه‌هایی مانند آنچه که اخیرا توسط برخی از چهره‌های خاص شاهد بودیم بر ترک مخاصمه و درگیری و لزوم گفت‌وگو و یافتن راه‌حل در جریان قره‌باغ تاکید می‌کرد. این کارشناس اضافه می‌کند: ما در عرصه روابط بین‌الملل دو نوع بی‌طرفی داریم، نخست بی‌طرفی غیرفعال و دیگری فعال. اگر درگیری‌هایی در فاصله دوردست ما اتفاق می‌افتاد که برای منابع کشور اهمیت نداشت یا امنیت ایران را درگیر نمی‌کرد، موضع بی‌طرفی غیرفعال ایرادی ندارد. اما در درگیری‌های اخیر که اساسا دامن ایران را گرفته است بی‌طرفی ما باید فعال می‌بود. در بی‌طرفی فعال می‌بایست نهادهای دیپلماسی به شکل فعال‌تری حضور یافته و حتی برای حل مناقشه تلاش می‌کردند تا تهدیدات درگیری فعلی برای ایران را کاهش دهند و حتی درجهت انجام مذاکره گام برمی‌داشتند، اکنون اما شاهدیم که مسئولان نه تنها این تحرکات لازم را نداشته‌اند بلکه همین انفعال دستگاه دیپلماسی باعث شد تا افراد و شخصیت‌هایی که در این کشور مقام‌های ویژه‌ای دارند اظهاراتی بیان کنند که دردسرها برای کشورمان را بیشتر کند. انفعال دستگاه دیپلماسی باعث چندصدایی و بخشی‌نگری در بحث درگیری‌های ارمنستان و آذربایجان شده است. وی افزود: وقتی دستکاه اصلی که مسئول این کار است وظیفه‌اش را خوب انجام نمی‌دهد، برخی مسئولان هم بر مبنای مسئولیت‌های سابق یا هویت قومی موضع‌گیری‌هایی می‌کنند که به سیاست خارجه ضربه می‌زند. اگر دستگاه دیپلماسی فعال بود آن موقع در چنین شرایطی یکصدایی در کشور وجود داشت. بهمن اضافه کرد: در این جریان، دیپلماسی ایران نتوانست ابتکار عمل را به دست بگیرد و همین امر اوضاع را آشفته‌تر کرد. اما این وضعیت تا کجا می‌تواند ادامه پیدا کند؟ این سوالی است که وقتی از این کارشناس می‌پرسیم می‌گوید: در داخل ایران دستگاه‌های امنیتی باید مراقب هزینه‌های رسانه‌ای و … جمهوری آذربایجان و ترکیه در کشورمان باشند. بسیاری از اتفاقات ممکن است که سازمان‌یافته رخ دهد. به همین دلیل سرویس‌های امنیتی باید هوشیاری خود را حفظ کنند تا برخی تحرکات به سمت و سویی فراتر از جمهوری آذربایجان و ارمنستان نرفته و به داخل مرزهای ایران نکشد.
رابطه اسرائیل و ارمنستان یا اسرائیل و آذربایجان؟
از شعیب بهمن سوال می‌کنیم تا چه اندازه موضوع ارتباطات دوستانه اخیر ارمنستان و اسرائیل باعث بعضی از واکنش‌های جانبدارانه شده است؟ که اظهار می‌دارد: اگر اسرائیل را در این ماجرا مبنا قرار دهیم باید گفت که رابطه اسرائیل و آذربایجان به مراتب وجود دارد. این دو، همواره رابطه سیاسی امنیتی داشتند. مهم‌ترین خریدار انرژی آذربایجان، اسرائیل است. اسرائیل چهل درصد نفت خود را از جمهوری آذربایجان تهیه می‌کند. از سویی رژیم‌صهیونیستی نیز میلیاردها دلار تسلیحات به آذربایجان داده است و جنگ‌افزارهای امروز آذربایجان بیشتر اسرائیلی است. بنابراین هرچند گشایش روابط ارمنستان و اسرائیل سروصدای زیادی به پا کرد اما موضع‌گیری برخی شخصیت‌ها در روزهای گذشته به دلیل مساله اسرائیل نبوده بلکه اولویت‌های دیگری باعث این موضوع شده است. وی در ارتباط با اینکه بعضی واکنش‌های اخیر تا چه اندازه می‌تواند روابط ایران و ارمنستان را به خطر بیندازد، اظهار می‌دارد: ارمنستان برای ایران از بی‌حاشیه‌ترین همسایه‌ها بوده است و همواره دوکشور روابط خوبی باهم داشته‌اند. ایران نباید خود را وارد این بازی کند و بخواهد از میان ارمنستان یا جمهوری آذربایجان یکی را برگزیند. کشورمان باید در ماجرای قره‌باغ نقش بی‌طرف فعال را هرچه سریع‌تر بازی کرده و از این انفعال خارج شود.
