دکتر شعیب بهمن
رویداد
نتایج دور دوم انتخابت ریاست جمهوری اوکراین مشخص شد و بر اساس آن ولادیمیر زلنسکی با کسب ۷۳ درصد آرا پیروزی نهایی را از آن خود کرد. پترو پروشنکو، رئیس جمهوری اوکراین که برای تمدید ماموریت خود در انتخابات با زلنسکی رقابت می کرد، با کسب ۲۵ درصد آراء عرصه را به رقیب واگذار و رسما به شکست خود در انتخابات اعتراف کرد. شکست پروشنکو در حالی صورت گرفت که او در سال ۲۰۱۴، بعد از ناآرامی‌های مورد حمایت غرب و با وعده بهبود وضعیت اقتصادی به پشتوانه کشورهای غربی روی کار آمد، اما در نهایت نتوانست به وعده‌هایش عمل کند. از سوی دیگر تنها تجربه زلنسکی در امر سیاست به بازی در نقش یک استاد تاریخ در یک سریال تلویزیونی خلاصه می شود که به ناگهان بر مسند ریاست جمهوری قرار می گیرد. به همین دلیل برخی از رسانه ها از وی به عنوان «ترامپ اوکراین» نام می برند. به هر حال با توجه به اهمیتی که انتخابات ریاست جمهوری اوکراین در معادلات شرق اروپا دارد، نوشتار حاضر در صدد بررسی ابعاد و زوایای مختلف این مسئله و ترسیم چشم انداز آینده این کشور است.
چگونه یک کمدین پیروز شد؟
انتخابات ریاست‌جمهوری اوکراین در ۳۱ مارس ۲۰۱۹برگزار شد. در این انتخابات هیچ یک از ۳۹ کاندیدا موفق به کسب اکثریت مطلق آراء نشدند. به همین دلیل انتخابات به دور دوم کشیده شد. در دور اول، ولادیمیر زلنسکی، هنرپیشه و کمدین اوکراینی توانست با کسب ۳۰٫۰۲ درصد آرا در مقام نخست قرار گیرد و پس از وی، پترو پوروشنکو، رئیس جمهوری اوکراین با ۱۶٫۸۶ درصد آرا در جایگاه بعدی قرار گرفت. سرانجام در روز ۲۱ آوریل ۲۰۱۹، انتخابات برگزار شد و دو کاندیدا، ولادیمیر زلنسکی و پترو پروشنکو به مصاف یکدیگر رفتند. در این میان انتخابات ریاست جمهوری اوکراین چند ویژگی قابل توجه داشت:
نخست آنکه بر خلاف انتخابات های پیشین در اوکراین که معمولا رقابت اصلی میان نامزدهای غرب‌گرا و روس‌گرا بود، در این انتخابات رقابت میان دو فردی بود که هیچ یک جناح روس‌گرا را نمایندگی نمی کردند.
دوم آنکه بر خلاف رویه معمول در اوکراین، در حالی انتخابات به مرحله دوم کشیده شد که دو سیاستمدار معروف به دور دوم راه پیدا نکرده بودند. در واقع حضور یک کمدین در رقابت با رئیس جمهور فعلی، امری بی سابقه در انتخابت ریاست جمهوری اوکراین به شمار می آمد.
به هر روی به نظر می رسد چند عامل عمده در شکست پروشنکو و پیروزی زلنسکی نقش داشتند:
۱٫ ناتوانی و ناکامی دولت پروشنکو در تحقق وعده های خود در حوزه های اقتصادی، مبارزه با فساد و حفظ یکپارچگی سرزمینی و تمامیت ارضی اوکراین؛
۲٫ عدم کسب حمایت لازم از سوی غرب به رغم وابستگی شخص پروشنکو و دولت او به ایالات متحده آمریکا؛
۳٫ عدم حل و فصل مسئله الحاق شبه جزیره کریمه به خاک روسیه و تداوم نزاع و جدای طلبی در منطقه دونباس؛
۴٫ رقابت شدید اولیگارش ها با یکدیگر و حمایت برخی از آنها از مخالفان پروشنکو؛
۵٫ چند دستگی در اردوگاه سیاستمداران غرب‌گرا و سرازیر شدن آرای طرفدران آنها در دور دوم به سمت زلنسکی؛
۶٫ مخالفت روس‌تبارها و روس‌گراها با تداوم ریاست جمهوری پروشنکو و حمایت ضمنی آنها از زلنسکی.
خشنودی روسیه و اروپا؛ نارضایتی آمریکا
نتایج انتخابات ریاست جمهوری در اوکراین از یک سو موجب خشنودی روسیه و کشورهای اروپایی شد و از سوی دیگر نارضایتی امریکا را در بر داشت. اگر چه امریکایی ها در ظاهر پیروزی زلنسکی را تبریک گفتند، اما واقعیت ان است که نامزد مورد حمایت آنها پترو پروشنکو بود. در واقع پروشنکو عامل مستقیم آمریکا در اوکراین به حساب می آمد و ناکامی او در انتخابات به معنای روی گردانی مردم اوکراین از آمریکا و سیاست های مداخله گرایانه این کشور نیز محسوب می شود.
این در حالیست که دمیتری مدودیف، نخست وزیر روسیه، پیروزی ولادیمیر زلنسکی در انتخابات ریاست جمهوری اوکراین را فرصتی مناسب برای بهبود روابط میان مسکو و کی یف قلمداد کرده است. وی در عین حال تصریح کرده که قصد «رویاپردازی» در باره ولودیمیر زلنسکی را ندارد اما اطمینان دارد که رئیس جمهوری جدید اوکراین بدون هیچ شک و تردیدی همان موضعی را در قبال روسیه در پیش خواهد گرفت که پیشتر در طول مبارزات انتخاباتی از آن بهره برده بود. به اذعان نخست وزیر روسیه نتیجه انتخابات در اوکراین از خواستی روشن و صریح برای اتخاذ رویکردی جدید پرده برداشته است که می تواند به حل مسائل و مشکلات این کشور کمک شایانی کند. به خصوص که زلنسکی پیشتر اعلام کرده بود که در صورت به دست گرفتن قدرت اجرایی فرایند صلح در کشورش را با مشارکت روسیه آغاز خواهد کرد.
از سوی دیگر انتخاب زلنسکی با استقبال اتحادیه اروپا نیز مواجه شده است. چنانکه اکثر مسئولان بلند پایه اتحادیه اروپا ضمن استقبال از پیروزی زلنسکی، پایبندی و تعهد به ارزش های دمکراسی را مهمترین نتیجه انتخابات در اوکراین قلمداد کرده‌اند. بر این اساس دونالد توسک و ژان کلود یونکر، روسای شورا و کمیسیون اروپا در پیامی خطاب به آقای زلنسکی بر «پایبندی قوی مردم اوکراین به دمکراسی و حاکمیت قانون در طول برگزاری فرایند انتخابات ریاست جمهوری» تاکید و از آن ابراز خرسندی کردند. به نظر می رسد اروپایی از اینکه مهره اصلی آمریکا در اوکراین دیگر قدرت را در دست ندارد، خشنود هستند؛ زیرا تداوم حضور پروشنکو در قدرت می توانست موجب تشدید تش میان اوکراین و روسیه شود و حتی کشورهای اروپایی را نیز درگیر کند. به همین دلیل اروپایی ها از روی کار آمدن چهره ای که متعادل‌تر است، استقبال کرده اند.
چشم انداز آینده
پیروزی زلنسکی در انتخابات اوکراین به معنای آغاز فصل جدیدی در سپهر فضای سیاسی این کشور است. مردم اوکراین با انتخاب کسی که هیچ سابقه جدی سیاسی ندارد، خستگی خود را از سیاستمداران سنتی و سیاست های دو پهلوی آنها ابراز کرده اند. با این حال باید منتظر ماند و دید که آیا زلنسکی قادر به پیگیری خط مشی مستقل و پیشبرد امور مطابق با خواست مردم است یا وی نیز اسیر دوگانه غرب‌گرایی و روس‌گرایی در اوکراین می شود و همچنان در چنگ صاحبان قدرت و ثروت یعنی الیگارش ها باقی می ماند و نمی تواند به مبارزه جدی با فساد در این کشور بپردازد.
به هر روی زلنسکی برای موفقیت در عرصه ریاست جمهوری نیازمند عمل به وعده های خود در زمینه مبارزه با فساد مالی و اداری، شتاب دادن به اصلاحات سیاسی و اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و اتخاذ یک سیاست خارجی متعادل است تا بتواند توازن را در روابط با روسیه و غرب حفظ کند. به خصوص که تاریخ تحولات سیاسی اوکراین نشان داده که این کشور به دلیل موقعیت جغرافیایی و ترکیب جمعیتی خود همواره تحت تاثیر سیاست های روسیه و کشورهای غربی بوده است. از این رو شاید عرصه ریاست جمهوری برای زلنسکی همچون عرصه سینما و تلویزیون نباشد که وی را در نقش کمدین ظاهر می کرد. او باید از این پس به عنوان سیاستمداری جدی در عرصه های عمومی ظاهر شود و تصمیمات مهم و عمده ای را برای کشور خود بگیرد تا بتواند هم سرنوشت مردم اوکراین را تغییر دهد و هم بقای خود در سیاست را تضمین کند.
منبع: هفته نامه بدر
