محمدحسین لطف الهی
ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه مدعی شده خروج نظامیان روسیه از شمال اوکراین و چشم پوشی از اشغال کی یف به دلیل یک توافق سیاسی میان مسکو و کی یف اتفاق افتاده؛ ادعایی که امکان صحت سنجی دقیق آن وجود ندارد.
ولادیمیر پوتین روز شنبه مدعی شد مسکو و کی یف در مارس 2022 بر سر شرایط کلی بی طرفی اوکراین و تضمین های امنیتی به توافق رسیده بودند، اما کی یف به طور ناگهانی این توافق را رد کرد و سندی را که هیات مذاکره کننده اوکراینی به امضا رسانده بود، کنار گذاشت.
در نشست گروهی از رهبران آفریقایی با رییس جمهور روسیه در سن پترزبورگ، پوتین برای اولین بار از پیش نویس توافقی رونمایی کرد که بر اساس ادعای او نزدیک به یک سال قبل روس ها و اوکراینی ها بر سر آن مذاکره کرده بودند.
به گفته پوتین، این سند که «پیمان دایمی بی طرفی و تضمین های امنیتی برای اوکراین» نام دارد به امضای هیات مذاکره کننده اوکراینی رسیده است. در سند مذکور تاکید شده اوکراین باید «بی طرفی دایمی» را به قانون اساسی خود اضافه کند. از کشورهای روسیه، ایالات متحده، بریتانیا، چین و فرانسه نیز به عنوان تضمین کنندگان نام برده شده است.
این پیش نویس ادعایی، طرح های پیشنهادی روسیه و اوکراین را درباره محدودیت هایی که قرار بود بر نیروهای مسلح اوکراین در دوره صلح تعیین شود نیز شامل می شود. پیشنهاد مسکو حداکثر 85 هزار پرسنل نظامی بود، اما اوکراین عدد 250 هزار نفر را در نظر داشت. همچنین در حالی که مسکو پیشنهاد داده بود تجهیزات اوکراین به 342 تانک، 1029 خودروی زرهی، 96 راکت انداز، 50 جنگنده و 52 هواپیمای ترابری محدود شود، کی یف می خواست ارتش اوکراین به 800 تانک، 2400 خودروی زرهی، 600 راکت انداز، 74 جنگنده و 86 هواپیمای ترابری مجهز باشد.
این افشاگری رییس جمهور روسیه در شرایطی صورت می گیرد که مذاکرات میان روسیه و اوکراین که با میانجیگری روسیه در جریان بود، بهار 2022 در شرایطی به پایان رسید که دولت اوکراین، پس از خروج نیروهای روس از شمال اوکراین سربازان روسی را به کشتار غیرنظامیان در برخی شهرها نظیر بوچا متهم کرد. مسکو اتهام کشتار غیرنظامیان را رد می کند.
پوتین روز شنبه اوکراین را «مسوول خرابکاری در مذاکرات» دانست و گفت: «پس از اینکه ما همان طور که قول داده بودیم نیروهای مان را از کی یف خارج کردیم، مقام های کی یف تعهدات خود را به زباله دان تاریخ انداختند. آنها همه چیز را رها کردند.»
در نشستی که پوتین این اظهارات را مطرح کرد، روسای جمهور آفریقای جنوبی، سنگال و زامبیا به همراه نخست وزیر مصر و مقام های ارشد کومور، اوگاندا و جمهوری کنگو در آن حضور داشتند. این هیات آفریقایی روز جمعه با ولودیمیر زلنسکی رییس جمهور اوکراین دیدار کرده بودند.
شعیب بهمن، تحلیلگر مسائل اوراسیا معتقد است: «زمانی که فردی در جایگاه رییس جمهور روسیه و با مشخصات آقای پوتین چنین مباحثی را اظهار می کند، نمی توان گفت این حرف ها غیرواقعی است و صرفا ادعاهای طرف روس را منعکس می کند. ضمن اینکه این مذاکرات یک میانجی و میزبان مانند ترکیه داشته و وجود ضلع سومی هم وجود داشته که بتواند این مساله را تایید کند.»
وزارت امور خارجه ترکیه تا زمان انتشار گزارش پاسخی به سوال «اعتماد» مبنی بر اینکه آیا آنکارا به عنوان میزبانی و میانجی اظهارات رییس جمهور روسیه پیرامون نتیجه مذاکرات روسیه و اوکراین را تایید می کند، نداده است.
وزارت خارجه اوکراین نیز تا زمان نگارش گزارش واکنشی رسمی به اظهارات رییس جمهور روسیه نداشته، اما یوگن کراوچنکو، کاردار سفارت اوکراین در جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به «اعتماد» اظهارات پوتین را نادرست می داند. او می گوید: «دلیل اصلی عقب نشینی روسیه از اشغال کی یف اشتباه آنها در برنامه ریزی بود. مقاومت ارتش و مردم اوکراین بود که در کنار مشکلات لجستیکی نظیر نرسیدن سلاح و سوخت نیروهای روسیه را مجبور به عقب نشینی کرد. از طرفی نیروهای روسیه در خطر محاصره شدن توسط ارتش اوکراین قرار گرفت و مجموعه این مشکلات به عقب نشینی نیروهای روسیه نه تنها از کی یف، بلکه از مناطق دیگری نظیر چرنی یف یا خرسون منجر شد.»
کراوچنکو می افزاید: «من اظهارات آقای پوتین در دیدار با رهبران آفریقایی درباره موضوع بی طرفی اوکراین را شنیدم. قانون اساسی اوکراین حتی تا 5 سال پس از اشغال کریمه توسط روسیه، کی یف را به بی طرفی متعهد می کرد. قانون اساسی ما در سال 2019 تغییر کرد.»
کاردار سفارت اوکراین در تهران تاکید می کند: «اظهارات آقای پوتین در مورد تضمین امنیتی هم جای تعجب دارد. بر اساس توافقی که در سال 1994 در بوداپست به امضا رسید و طی آن اوکراین پذیرفت کلاهک های هسته ای را به روسیه تحویل دهد، روسیه متعهد به تضمین امنیت اوکراین شد. روسیه تمام توافق هایی را که طی سال های گذشته با اوکراین امضا کرده بود، نقض کرده است.»
کراوچنکو می گوید: «اوکراین فرمول صلح خود را که از 10 محور تشکیل می شود، ارایه کرده است. مهم ترین محور این سند خروج نظامیان روسیه از خاک اوکراین و بازگشت به مرزهای 1991 است. اگر روسیه حاضر به پذیرش این مساله باشد صلح کار سختی نیست.»
سفارت روسیه در تهران در پاسخ به تماس تلفنی «اعتماد» اعلام کرد: این سفارتخانه اطلاعی از تحولات «عملیات ویژه نظامی در اوکراین» ندارد و پاسخی به سوالات در این خصوص نمی دهد.
اظهارات رییس جمهور روسیه در خصوص نقش اوکراین در نادیده گرفتن توافق و تداوم جنگ در شرایطی مطرح می شود که ضدحمله ارتش اوکراین برای بازپس گیری مناطق اشغال شده در جریان است. موسسه مطالعات جنگ مستقر در واشنگتن در گزارش روز یکشنبه 18 ژوئن نوشته است: «وزارت دفاع روسیه و سایر منابع روسی می گویند نیروهای اوکراینی حملات زمینی در غرب و جنوب کرمینا ترتیب داده اند. هانا مالیار، معاون وزیر دفاع اوکراین نیز اعلام کرده است که ضدحمله نیروهای اوکراینی در نزدیکی شهر باخموت ادامه دارد.» به نوشته این موسسه حملاتی دیگر نیز در شرق و همچنین در استان زاپروژیا در جنوب اوکراین گزارش شده است.
نعمت الله ایزدی، دیپلمات بازنشسته و سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در اتحاد جماهیر شوروی و فدراسیون روسیه به «اعتماد» می گوید: «برداشت من این است که آقای پوتین با توجه به جریان هایی که در جنگ پیش آمده و افزایش حمایت طرف های غربی از اوکراین در جنگ این توجیه را برای حوادث روز مطرح کرده است.» او تاکید دارد: «نباید منکر نقش مثبت ترکیه شد، اما اینکه آنچه در مذاکرات روسیه و اوکراین در ترکیه اتفاق افتاده یک توافق واقعی بوده محل تردید است. فکر می کنم بخشی از این ماجرا عملیات روانی روسیه علیه غرب باشد، اما در مورد کلیات ماجرا نمی توان نظری قاطع داد.»
مقام های ارشد روسیه از جمله ولادیمیر پوتین معتقدند ضدحمله اوکراین در حال شکست خوردن است، اما اوکراین مدعی است «دستاوردهایی تاکتیکی» را در این ضدحمله که به تازگی آغاز شده کسب کرده است.
مقام های غربی می گویند این ضدحمله احتمالا ماه ها به طول خواهد انجامید. تحلیلگران نظامی غربی هم تاکید دارند نباید مانند ضدحمله پیشین اوکراین در پاییز 2022 انتظار گشایش هایی جدی و آزادسازی مناطق بزرگی از خاک اوکراین را داشت.
ژنرال مارک میلی، رییس ستاد کل نیروهای مسلح ارتش امریکا روز پنجشنبه اعلام کرد: «این ضدحمله هنوز در مراحل ابتدایی است و تخمین دقیق اینکه چقدر طول می کشد و چه دستاوردهایی نصیب اوکراین می کند، امکان پذیر نیست. با توجه به اینکه روس ها صدها هزار نیرو در خطوط مقدم مستقر کرده اند. احتمالا این ضدحمله بسیار خشن خواهد بود، زمان زیادی به طول خواهد انجامید و هزینه زیادی خواهد داشت.»
در حال حاضر چشم انداز روشنی برای پایان جنگ اوکراین و برقراری صلح یا آتش بس میان مسکو و کی یف وجود ندارد. سیریل رامافوسا، رییس جمهور آفریقای جنوبی 10 اصل اساسی را برای پایان دادن به جنگ ارایه کرد و از طرفین خواست تا در مسیر تنش زدایی گام بردارند. از جمله این اصول پیشنهادی «تنش زدایی، به رسمیت شناختن حق حاکمیت ملی کشورها، ارایه تضمین امنیتی برای همه طرف ها، تضمین باز ماندن مسیر صادرات غلات از طریق دریای سیاه، آزادسازی اسرای جنگی و بازگرداندن کودکان به سرزمین مادری» بودند.
واکنش روس ها به این ابتکار چندان مثبت نبود، اما سخنگوی کرملین تلاش کرد تا ابتکار پیشنهادی رهبران آفریقایی را به کلی رد نکند. دمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین گفت: «اجرایی ساختن هر ابتکاری بسیار سخت خواهد بود، اما رییس جمهور پوتین تمایل نشان داده و این ابتکار را در نظر خواهد گرفت.»
سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه اعلام کرده است که این طرح «به صورت مکتوب روی کاغذ تدوین نشده» است.
پوتین پیش تر مواضع این هیات آفریقایی را «متعادل» خوانده و گفته بود برای «گفت وگوی سازنده با تمام کسانی که خواهان برقراری صلحی بر مبنای عدالت و احترام برای منافع مشروع همه طرف ها هستند» آماده است.
به نظر می رسد مهم ترین مانع در شرایط کنونی شرطی باشد که مسکو چندی قبل مطرح کرده بود: «پذیرش واقعیت های جدید سرزمینی».
الکسی ددوف، سفیر فدراسیون روسیه در جمهوری اسلامی ایران در اردیبهشت ماه در گفت وگویی با خبرگزاری جمهوری اسلامی شروط صلح را چنین برشمرده بود: «اول از همه، خصومت نیروهای مسلح اوکراین و اقدام غرب در تحویل تسلیحات به اوکراین باید متوقف شود. سپس خروج مزدوران بین المللی از خاک این کشور، موضع بی طرف و غیربلوکی اوکراین، امتناع آن از ورود به ناتو و اتحادیه اروپا و تایید وضعیت غیرهسته ای اوکراین و به رسمیت شناختن واقعیت های سرزمینی جدید اوکراین توسط کی یف و جامعه بین المللی است. در این میان، غیرنظامی کردن و تصفیه اوکراین از نازی ها، حمایت از حقوق مردم روسی زبان، اقلیت های ملی و لغو تحریم ها نیز مطرح است. خب، اینها شرایط کاملا قابل قبولی هستند. به نظر من هیچ چیز افراطی در آنها وجود ندارد.»
اوکراین تاکنون شرط صلح با روسیه را خروج نیروهای نظامی روسیه از خاک خود اعلام کرده است.
