یک کارشناس امور آسیای میانه و قفقاز گفت: تحرکات رژیم صهیونیستی و ترکیه از دلایل مهم وقوع درگیری در منطقه قره‌باغ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان به شمار می‌آیند و احتمال دارد تمرکز ایران و روسیه از غرب آسیا کاسته شود.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، مقامات ایروان و باکو اظهارات تحریک‌آمیز علیه یکدیگر را از دو روز گذشته کلید زدند. پس از آنکه «نیکول پاشینیان»، نخست‌وزیر ارمنستان درباره خطر جنگی تمام‌عیار با جمهوری آذربایجان هشدار داد، «الهام علی‌اف»، رئیس‌جمهور آذربایجان ابراز امیدواری کرد «اشغال ۳۰ ساله» قره‌باغ پایان یابد. این جنجال‌ها باعث شد شاهد نخستین راکت‌پراکنی‌ها و هدف قرار دادن تانک‌ها و پهپادها و کشته و زخمی شدن غیرنظامیان از هر دو طرف باشیم. درگیری دو کشور بر سر منطقه مورد مناقشه «قره‌باغ» آغاز شده که کنترل آن در دست ارمنستان است.
در این میان مقام‌های منطقه خودمختار قره‌باغ می‌گویند ۱۶ نظامی کشته و بیش از یکصد نفر زخمی شده‌اند. آذربایجان نیز کشته شدن عده‌ای از جمله پنج عضو یک خانواده و زخمی شدن ۱۹ نفر را اعلام کرده است. این در حالی است که روسیه خواستار خویشتنداری دو طرف شده است، ولی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در اظهاراتی تحریک‌آمیز اعلام کرد با تمام قوا از جمهوری آذربایجان حمایت می‌کند. این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که ترکیه مدت‌هاست از آذربایجان حمایت می‌کند و ارمنستان را به تجاوزگری متهم کرده است.
در این زمینه با «شعیب بهمن»، کارشناس امور آسیای میانه و قفقاز گفتگو کرده‌ایم که تقدیم می‌شود:
آنا: روز یک‌شنبه و به فاصله کوتاهی شاهد اتهام‌زنی‌های مقام‌های ارشد جمهوری آذربایجان و ارمنستان به یکدیگر در زمینه تجاوز به منطقه مورد مناقشه قره‌باغ بودیم و باعث شد جرقه جنگی که تاکنون تعدادی کشته و زخمی برجای گذاشته است، زده شود. به نظر شما علت وقوع این درگیری‌ها چیست؟
بهمن: وقوع درگیری جدید که به فاصله چند ماه از آخرین درگیری در منطقه رخ می‌دهد، دارای انگیزه‌های داخلی و علل بیرونی است که به هر حال بازیگران مداخله‌گر در وقوع و شعله‌ور شدن آتش درگیری‌ها نقش دارند. در حوزه داخلی، معمولاً تلاش دولت‌ها برای انحراف افکار عمومی یا تحکیم قدرت خودشان دلیل قابل توجهی برای شروع درگیری‌ها بوده و در اوضاع کنونی با توجه به مشکلات اقتصادی که هر دو کشور به واسطه همه‌گیری و شیوع ویروس کرونا درگیر آن هستند، قاعدتاً بهترین بهانه برای فرار از این مشکلات و انحراف افکار عمومی می‌تواند شعله‌ور شدن مناقشه در قره‌باغ باشد.
در عرصه بازیگران خارجی، واقعیت این است که تحرکات رژیم صهیونیستی و ترکیه از دلایل مهم وقوع درگیری بوده است. صهیونیست‌‌ها به‌دلیل اینکه بتوانند مرزهای شمالی ایران را ناامن کنند، نفوذشان را در جمهوری آذربایجان و ارمنستان گسترش دهند و تسلیحات بیشتری را به این کشورها بفروشند، همواره مشتاق وقوع درگیری و مناقشه در منطقه بوده‌اند. علت آغاز جنگی که حدود سه ماه پیش رخ داد، درز اطلاعات نظامی آذربایجان به ارمنستان به‌وسیله صهیونیست‌‌ها بود. با توجه به اینکه در هفته‌های اخیر شاهد گشایش سفارت ارمنستان در سرزمین‌های اشغالی بودیم، می‌توانیم همچنان این نقش را برای صهیونیست‌‌ها قائل باشیم که باز هم احتمالاً شیطنتی کرده باشند و باعث آغاز جنگ قره‌باغ شده‌اند.
آنا: مناقشه قره‌باغ چه تأثیری بر غرب آسیا دارد؟
بهمن: در سطح کلان‌تر تشدید درگیری در قره‌باغ می‌تواند تمرکز ایران و روسیه را از منطقه غرب آسیا کاهش دهد و آن‌ها را سرگرم مشکلات و چالش‌های منطقه قفقاز کند و اسرائیلی‌ها در این زمینه تحرکات بسیار جدی را در ماه‌های گذشته انجام دادند. علاوه بر اسرائیل، ترکیه نیز نقش بسیار مهمی ایفا و در دوره بعد از درگیری پیشین، مانور نظامی مشترک با جمهوری آذربایجان برگزار کرد، اما پس از مانور، نیروهای نظامی خود را از خاک آذربایجان خارج نکرد و این گمانه‌زنی به وجود آمد که امکان دارد دو طرف به این توافق دست یافته باشند که ترکیه پایگاهی نظامی در جمهوری آذربایجان احداث کند.
این موضوع برای آذری‌ها انگیزه لازم را به وجود می‌آورد که به پشتوانه حمایت ترکیه بخواهند وارد نبرد جدیدی شوند. علاوه بر این، برای ارمنی‌ها این خطر را به وجود می‌آورد که استقرار پایگاه نظامی ترکیه در خاک آذربایجان می‌تواند تهدید جدی باشد، بنابراین برای آن‌ها انگیزه لازم را برای تقابل به وجود می‌آورد. از سوی دیگر با توجه به تحولات هفته‌های اخیر لیبی و استعفای «فائز السراج»، اگر قدرت از دست جریان اخوان‌المسلمین در لیبی خارج شود، تمام سرمایه‌گذاری‌های اردوغان در این کشور با چالش مواجه می‌شود.
بنابراین در داخل ترکیه نیز این نیاز وجود داشت که افکار عمومی از آن موضوعات منحرف و به موضوع جدیدی سوق داده شود. به همین دلیل ترکیه انگیزه‌های لازم را برای اینکه بخواهد در این مناقشه مداخله کند و نقشی در شعله‌ور شدن آتش درگیری‌ها داشته باشد، دارد.
آنا: آیا ارتباط اطلاعاتی میان ترکیه و جمهوری آذربایجان وجود دارد؟ به‌ویژه اینکه گزارش‌ها نشان می‌دهند خبرنگار شبکه «تی.آر.تی» ترکیه در لحظات اولیه صبح حادثه در منطقه صعب‌العبور قره‌باغ ظاهر می‌شود و از تبادل آتش میان دو طرف گزارش زنده ارائه می‌کند.
بهمن: بله، این ارتباطات از گذشته وجود داشته است. از گذشته سیاست ترکیه مشخص بود و کاملاً از جمهوری آذربایجان در مناقشه حمایت کرده است. البته آنکارا پیش‌تر موضوعات قومی را برجسته می‌کرد و با بیان اینکه هر دو کشور دارای تبار و نژاد ترک هستند، مداخله‌های خود را توجیه می‌کرد، ولی به‌تازگی به موضوعات و مداخله خود جنبه دینی می‌دهد.
در اوضاع کنونی تعداد بازیگرانی که تمایل به تداوم مناقشه قره‌باغ دارند کمتر از بازیگرانی است که تمایل دارند این درگیری به سرعت خاتمه یابد؛ بنابراین می‌توان پیش‌بینی کرد درگیری‌ها برای مدت طولانی ادامه پیدا نکند.
نکته‌ای که جنجال زیادی به پا کرده، انتقال گروه‌هایی از تروریست‌های مستقر در ادلب سوریه به جمهوری آذربایجان در هفته‌های اخیر است. ترکیه در اوضاع کنونی قصد دارد موضوع را از مسائل قومی و اختلاف ارضی میان دو کشور به موضوعی دینی و مذهبی تبدیل کند و با توجه به گرایش‌هایی که اردوغان در گذشته داشت و از جریان‌های اخوانی یا برخی گروه‌های تروریستی در منطقه حمایت می‌کرد، این احتمال وجود دارد با همین انگیزه‌ها بخواهد مناقشه را در منطقه قره‌باغ فعال کند.
آنا: به نظر شما با توجه به مداخله‌های ترکیه مناقشه قره‌باغ گسترده‌تر می‌شود یا بعد از مدتی با میانجی‌گری طرف‌های منطقه‌ای با آتش‌بس پایان می‌یابد؟ چه زمینه‌هایی باعث پایان یافتن درگیری‌ها می‌شود؟
بهمن: قاعدتاً این مناقشه‌ها برای مدت طولانی ادامه نخواهند یافت، ولی اصل مناقشه در بلندمدت ادامه می‌یابد. در حال حاضر به نظر می‌آید هیچ یک از بازیگران صاحب‌‌نفوذ در مناقشه به جز ترکیه، رژیم صهیونیستی و تا حدی عربستان به تداوم مناقشه تمایلی ندارند. در اوضاع کنونی روس‌ها، ایران و طرف‌های اروپایی به هیچ‌وجه به تداوم درگیری‌ها در چنین سطحی تمایل ندارند. پیش‌بینی می‌شود درگیری کنونی نیز مانند درگیری‌های پیشین در مدت زمان کوتاهی متوقف شود، ولی قاعدتاً مناقشه همچنان ادامه خواهد یافت.
از سوی دیگر، بازیگران صاحب‌‌نفوذ منطقه با مشکلات ناشی از همه‌گیری کرونا مواجه هستند و دلیلی نیز برای گسترش مناقشه نمی‌بینند، زیرا در راستای منافع‌شان نیست. به‌عنوان نمونه، روسیه در جبهه‌های مختلف با کشورها درگیر است و تمایلی ندارد که جبهه جدیدی باز شود. همچنین کشورهای اروپایی با مشکلات اقتصادی بسیار زیادی به‌ویژه بعد از شیوع کرونا مواجه شده‌اند. آمریکا درگیر انتخابات ریاست جمهوری است و قاعدتاً از وقوع درگیری جدید استقبال نمی‌کند، زیرا می‌تواند بر انتخابات آمریکا تأثیرگذار باشد. سیاست رسمی جمهوری اسلامی ایران نیز همواره بر مذاکره میان طرف‌ها بوده است.
آنا: اگر آتش‌بس انجام نشود و درگیری‌ها دامنه‌دار باشد، آیا روسیه که موضع بی‌طرف گرفته و خواستار خویشتنداری شده است، به سمت ارمنستان گرایش پیدا می‌کند و شاهد تقابل نیابتی میان ترکیه و روسیه در صحنه قره‌باغ خواهیم بود؟
بهمن: روسیه در سال‌های اخیر به‌ویژه بعد از قطع رابطه با باکو، تلاش کرده است موازنه را در روابط خود با هر دو طرف حفظ کند. هر چند که همیشه روس‌ها به جانبداری از طرف ارمنی متهم می‌شوند و این اعتقاد وجود دارد روس‌ها در حال ارسال تسلیحات به ارمنستان هستند، ولی واقعیت این است که روس‌ها تلاش کرده‌اند به صورت متوازن با هر دو کشور رابطه برقرار کنند.
با توجه به این موضوع، احتمال آنکه چنین درگیری‌ای بخواهد گسترش یابد، خیلی زیاد نیست. علاوه بر این، روسیه و ترکیه در حال حاضر تمایل ندارند وارد رویارویی با یکدیگر شوند. اگر روابط ترکیه با غرب را مرور کنیم متوجه می‌شویم ترکیه از سوی کشورهای غربی در انزوا قرار گرفته است. همچنین آمریکا به‌دلیل خرید سامانه‌های دفاعی «اس۴۰۰» از روسیه زیر فشار قرار گرفته است و روابط خوبی با غرب ندارد. قاعدتاً ترکیه نیز تمایل ندارد بخواهد روابط خود را با مسکو خراب کند.
روس‌ها دارای پرونده‌های مشترکی با ترک‌ها هستند که یکی از موارد آن در سوریه است و آن‌ها نیز تمایل ندارند بخواهند وارد مناقشه جدی با ترکیه شوند. دو کشور در داخل لیبی نیز با وجود اینکه در دو جبهه مخالف قرار گرفته‌اند، ولی واقعیت این است که در حال مذاکره هستند و در هفته‌ها و ماه‌های گذشته چندین دور مذاکرات جدی میان دو کشور انجام شده است.
