شعیب بهمن
همهگیری ویروس کرونا در حالی بر همۀ ابعاد و جنبه‌های اقتصادی دنیا تأثیر گذاشته که کمتر صنعتی را می‌توان از پیامدهای منفی آن مبرا دانست. صنعت پتروشیمی نیز که همواره یکی از صنایع مهم در ایران و اکثر کشورهای صنعتی جهان بوده، از همهگیری ویروس کرونا در امان نمانده است. درواقع، به‌تبع کاهش مصرف انرژی در سراسر جهان که به افت محسوس قیمت نفت و گاز و همچنین کاهش صادرات این محصولات منتهی شد، صنعت پتروشیمی نیز کاهش چشمگیری در روند تولید و صادرات داشت. در بیشتر کشورهای جهان، سیاست‌های محدود‌کنندۀ ناشی از همهگیری ویروس کرونا به‌ناچار با کاهش تولیدات صنعتی و خانه‌نشینی نیروی کار و کاهش تقاضا برای مواد اولیه همراه بوده است. بر این اساس، صنعت پتروشیمی در جهان نیز از چنین روندی مستثنا نبوده است؛ چنان‌که بسیاری از شرکت‌های پتروشیمی ناگزیر به تعدیل نیرو شده‌اند. علت اصلی چنین امری، رکود در بازار صنایعی همچون خودروسازی یا ساخت‌و‌ساز است که عمدۀ صنایع مصرف‌کنندۀ محصولات خاص پتروشیمیایی هستند. برای مثال، تولیدات لوله و انواع پروفیل پلیمری و درب و پنجره‌های یو‌پی‌وی‌سی و سیم و کابل و… در شرایط همهگیری کرونا کاهش یافت. همچنین وضعیت موجود موجب کاهش سرمایه‌گذاری‌های جدید در صنایع مختلف، ازجمله صنایع پتروشیمی شد. ضمن آنکه پیش‌بینی می‌شود اگر رشد اقتصادی کشورها به نقطۀ تعادل نرسد و رکود اقتصادی بزرگ، صنایع دنیا را در بر گیرد، آنگاه همۀ بخش‌های تولیدی و اقتصادی جهان با چالش‌های جدی مواجه می‌شوند که پتروشیمی نیز از آثار آن بی‌‌بهره نخواهد ماند. درعینحال، با آنکه کرونا باعث کاهش تولید مواد پایۀ شیمیایی شد، اما پایین‌آمدن هزینه‌های مواد اولیه و بهبود حاشیۀ سود برای شرکت‌های پتروشیمی را نیز نباید به‌عنوان یک فرصت قابل توجه فراموش کرد. این امر می‌تواند موجب بهبود و توسعۀ صنایع پایین‌دستی پتروشیمی شود. از سوی دیگر، همهگیری کرونا موجب رونق در بازار برخی از محصولات تولیدی پتروشیمی‌ها شد. برای مثال، برخی صنایع مانند ظروف پلاستیکی، ظروف یک‌بار مصرف، بطری‌های بسته‌بندی، مواد شیمیایی ضدعفونی‌کننده و… با افزایش تقاضا و تولید بیشتر روبه‌رو شدند. همچنین تولید محصولات شیمیایی در بخش پزشکی و دارویی نیز با رشد چشمگیری مواجه بوده است، به‌نحوی‌که همهگیری کرونا به افزایش تقاضا برای پتروشیمی‌های خاص و پلیمرهای مورد استفاده در تولید محصولاتی مانند ماسک‌های جراحی و ضدعفونی‌کننده‌های مبتنی بر الکل منجر شده است. علاوه‌بر‌این، بیش از هر زمان دیگری نیاز به افزایش بهداشت مواد غذایی و استفادۀ بیشتر از بسته‌بندی‌های پلاستیکی پدیدار شده که تولید همۀ این محصولات بر عهدۀ بخش‌های مختلف پتروشیمی بوده است. درمجموع، تأثیر شیوع همهگیری کرونا بر گسترۀ زنجیره ارزش مواد شیمیایی و بخش‌های مصرف، متفاوت بوده است. برخی از صنایع همچون بسته‌بندی، تجیهزات بهداشتی و کالای پزشکی ساخته‌شده از مواد پلیمری شاهد روند رشد کوتاه‌مدت برای تقاضا در بازارهای جهانی بوده‌اند و برخی دیگر از بخش‌های مصرف‌کنندۀ محصولات پلیمری شامل مواد مورد نیاز در صنایع خودروسازی و ساختمان، با کاهشی قابل توجه روبه‌رو شده‌اند.
پتروشیمی ایران؛ پیشتاز در مبارزه با کرونا
اگرچه در شرایط همهگیری کرونا، فروش نفت خام، گاز طبیعی، فرآورده‌های نفتی به‌ویژه بنزین، گازوئیل، سوخت هواپیما، گاز مایع و حتی برخی محصولات پتروشیمیایی با کاهش شدید تقاضا در بازارهای داخلی و بین‌المللی روبه‌رو شد، اما ایران در صادرات بعضی از محصولات و فرآورده‌های پلیمری و پتروشیمی نه‌تنها کاهشی را تجربه نکرد، بلکه با افزایش تقاضا و حتی جهش قیمت در بازارهای هدف هم روبه‌رو شد. بر این اساس، با آنکه شیوع کرونا باعث کاهش قیمت نفت و کاهش ارزش صادرات محصولات پتروشیمی شد، اما مطابق با آمارها صادرات پتروشیمی ایران ازنظر وزنی کاهش نداشته است. درعینحال، حتی اگر صادرات محصولات پتروشیمی با افت درآمدی نیز مواجه شده باشند، چندبرابرشدن مصرف داخلی برخی از تولیدات صنایع پایین‌دستی، توانسته این کاهش درآمد را جبران کند. در همان روزهای ابتدایی شیوع ویروس کرونا در کشور و به دنبال کمبود شدید مواد ضدعفونی‌کننده، تولید مستمر محلول آنتی‌سپتیک، آب ژاول، کاستیک و انواع مواد ضدعفونی‌کننده و گندزدایی سطوح به‌منظور کاهش شیوع این ویروس در دستور کار شرکت‌های مختلف پتروشیمی قرار گرفت. کارکنان و محققان این شرکت‌ها با به‌کارگیری تمامی ظرفیت‌ها و امکانات و با تلاش بی‌وقفه توانستند تولید و مظروف‌سازی این مواد را به انجام برسانند. همچنین صنعت پتروشیمی برای مهار شیوع کرونا در کنار مدیریت و برنامه‌ریزی افزایش تولید خوراک مورد نیاز صنایع تولیدکنندۀ محصولات شوینده، بهداشتی و ضدعفونی‌کننده، تدابیر ویژه‌ای برای تولید فرآورده‌های پلیمری با هدف تأمین نیاز کالاهایی همچون لباس‌های بیمارستانی، ماسک، بسته‌بندی موادغذایی، آب و… را در دستور کار قرار داد. در این راستا، با هدف تأمین نیاز تولید لباس‌های یک‌بارمصرف بیمارستانی، کادر پزشکی و پرستاری، تولید و عرضۀ گریدهای ویژۀ پلی‌پروپیلنی در برنامۀ تولید شش شرکت پتروشیمی کشور قرار گرفت. تغییرات صورت‌گرفته در سبد تولید محصولات پتروشیمی، شیمیایی و پلیمری ایران به‌خوبی این واقعیت را اثبات می‌کند که اگر پس از شیوع کرونا و تثبیت شرایط کرونایی در کشور کمترین مشکلی در تولید و عرضۀ خوراک صنایع مواد شوینده، بهداشتی، بیمارستانی، بسته‌بندی و… احساس شد، فقط به دلیل قابلیت‌های تولید محصولات متنوع برای شرایط خاص در مجتمع‌های پتروشیمی بوده است. به این ترتیب، درحالی‌که بسیاری از بخش‌های اقتصادی و صنعتی ایران با شیوع ویروس کرونا ناگزیر به کاهش فعالیت‌های خود شدند، صنعت پتروشیمی با به‌کارگیری تمام ظرفیت‌ها به‌منظور مبارزه با این ویروس به ایفای نقش پرداخت. درواقع، صنعت پتروشیمی با هدف تأمین خوراک مورد نیاز صنایع بسته‌بندی مواد غذایی، بهداشتی، شوینده و بهداشتی دست به تغییر آرایش در سبد تولید محصولات تولیدی خود زد و به مبارزه در برابر ویروس کرونا کمک قابل توجهی کرد.
چشم‌انداز آینده
صنعت جهانی پتروشیمی که در گذشته دست‌کم دو بار در سال ۲۰۰۳ و بحران مالی سال ۲۰۰۸، شوک‌های ناشی از کاهش تقاضا را تجربه کرده، اینک به دلیل مختل‌شدن بسیاری از فعالیت‌های تجاری در وضعیت بلاتکلیفی قرار گرفته است. عدم قطعیت بازار در کوتاه‌مدت، نوسانات قیمت‌گذاری و کاهش مصرف در بسیاری از بخش‌های اصلی آن، به‌شدت صنایع پتروشیمی را تحت‌تأثیر همهگیری ویروس کرونا قرار داده است؛ به‌نحوی‌که از سویی قیمت‌گذاری مواد اولیه در بازارهای جهانی به‌شدت کاهش یافته و انتظار می‌رود قیمت‌های شیمیایی و پلیمر در همین راستا روند صعودی داشته باشند و از سوی دیگر بسیاری از تولید‌کنندگان به دلیل وضعیت تقاضا در بازار با چالش فروش مواجه شده‌اند. از‌این‌رو، اگر اقتصاد جهانی در آیندۀ نزدیک با رشد مصرف همراه نباشد و در رکود فرو رود، احتمالاً صنعت پتروشیمی از چنین روندی آسیب‌های جدی خواهد دید. در این بین، صنعت پتروشیمی ایران به دلیل مدیریت صحیح در تغییر برخی از تولیدات و همچنین افزایش محصولاتی که در مقابله با ویروس کرونا کاربرد دارند، توانسته همچنان با قدرت درخور توجهی هم در بازارهای داخلی حضور داشته باشد و هم در راستای صادرات به کشورهای دیگر گام‌های مهمی بردارد.
