شورای راهبردی آنلاین – گفتگو: یک استاد دانشگاه با بیان اینکه هر نوع بی‌ثباتی و ناامنی در افغانستان به راحتی می‌تواند به کشورهای آسیای مرکزی تسری یابد و چالشهای امنیتی متعددی را برای آنها ایجاد کند، گفت: این نگرانی وجود دارد که قدرت گیری یک نیروی تندرو در افغانستان و یا هر گونه تحریک و تحرک خارجی، ناراضیان اجتماعی در تاجیکستان را به خود جذب کند و این کشور را به سمت چالشهای جدی سوق دهد.
دکتر شعیب بهمن در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی با اشاره به برگزای مانور مشترک روسیه، تاجیکستان و ازبکستان در خطوط مرزی افغانستان و در پاسخ به تهدیدات طالبان، اظهار داشت: روسیه در طول سالهای گذشته نقش بسیار موثر و مستقیمی در حفاظت از مرزهای تاجیکستان داشته و در اکثر مبادی مرزی این کشور با کشورهای دیگر، به‌ویژه در منطقه بدخشان که میان افغانستان و تاجیکستان به دو قسمت تقسیم‌شده، همواره نیروهای روس به عنوان مرزبان، حضور داشته‌اند و برای روسیه مهم است که بتواند استحکامات دفاعی‌اش را در آن محدوده تقویت کند.
اوضاع امنیتی تاجیکستان
وی بابیان اینکه دولت تاجیکستان به‌تنهایی توانایی مقابله بانفوذ گروه‌های تندرو و تروریستی را ندارد و از روسیه در این باره کمک گرفته است، افزود: علاوه بر آن، وضعیت امنیتی در تاجیکستان با چالش مواجه است. این کشور در دوره پساشوروی جنگ داخلی را در دهه ۹۰ پشت سر گذاشته و در طول سالهای گذشته هم همواره اختلافات و تنش‌های داخلی در آن وجود داشته است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: به‌رغم اینکه آقای امام علی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان، موفق شده تا حد زیادی کشور را آرام نگه دارد، اما در لایه‌های اجتماعی این کشور مخالفت‌های بسیار زیادی با دولت او وجود دارد که بخش عمده آن، از ناحیه جریانهای اسلام‌گرا است. در واقع حزب نهضت اسلامی که جریان اسلامی میانه‌رو است به عنوان مهم‌ترین مخالف این دولت شناخته می‌شود و علاوه بر آن جریانهای تندروی دیگری در سالهای گذشته ایجاد شده و فعالیت‌های زیرزمینی دارند.
وی افزود: ممنوع کردن فعالیت حزب اسلامی در سالهای اخیر، باعث شده بسیاری از جوانان به فعالیت در گروه‌های تندروتر گرایش پیدا کنند، همان‌طور که در جریان بحران سوریه و عراق شاهد بودیم اتباعی از تاجیکستان به صفوف گروه‌های تندرویی مانند داعش پیوستند؛ بنابراین گرچه نمودی به شکل عینی در تاجیکستان نمی‌بینیم، اما نارضایتی اجتماعی در داخل این کشور بسیار زیاد است.
بهمن تأکید کرد: این نگرانی وجود دارد که قدرت گیری یک نیروی تندرو یا سر برآوردن گروهی مانند داعش در درون افغانستان و یا هر گونه تحریک و تحرک خارجی، این طیف را به خود جذب کند و تاجیکستان را به سمت چالشهای جدی سوق دهد. ضمن اینکه تحولات افغانستان، به‌ویژه در سه ماه گذشته که باعث قدرت گیری طالبان و تسلط آنها بر تعداد بیشتری از ولایات شده، نگرانی همه کشورهای آسیای مرکزی به‌ویژه تاجیکستان و ازبکستان را برانگیخته است.
امکان تسری چالشهای امنیتی افغانستان در آسیای مرکزی
این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه هر نوع بی‌ثباتی و ناامنی در افغانستان به راحتی می‌تواند به کشورهای آسیای مرکزی تسری یابد و چالشهای امنیتی متعددی را برای آنها ایجاد کند، هدف از برگزاری مانور مشترک نظامی روسیه، ازبکستان و تاجیکستان را افزایش قدرت دفاعی و همچنین نشان دادن آمادگی مقابله با بحران‌ها به طرف‌های خارجی عنوان کرد.
وی دیدگاه روسیه نسبت به علل خروج آمریکا از افغانستان و به آشوب کشاندن این کشور را در برگزاری این مانور موثر دانست و گفت: روس‌ها تصور می‌کنند تحولات افغانستان و خروج آمریکا از این کشور در این مقطع، طراحی گسترده‌تر و بزرگ‌تری را در بر دارد و هدف این است که آشوب‌ها در افغانستان به کشورهای آسیای مرکزی هم تسری یابد که در این صورت امنیت ملی روسیه نیز با خطرات جدی مواجه می‌شود.
بهمن با بیان اینکه ما همواره شاهد ارتباط میان گروه‌های تندرو با همتایان خود در افغانستان بوده ایم، اضافه کرد: در دهه‌های گذشته این ارتباطات به شکل بسیار گسترده وجود داشته و در موارد متعددی کشورهای آسیای مرکزی به شکل عقبه استراتژیک این گروه‌های تندرو در افغانستان عمل می‌کردند و افغانستان به پناهگاهی برای آنها مبدل شد. اخباری که ما امروز درباره حضور و فعالیت این گروه‌ها در افغانستان می‌شنویم، کاملا واقعی هستند و نباید آنها را ساختگی در نظر گرفت.
این پژوهشگر حوزه اوراسیا با یادآوری اینکه ایجاد ناامنی ساختگی در افغانستان و در مرحله بعد تسری آن به کشورهای آسیای مرکزی برای آمریکا چند منفعت مهم و بزرگ دارد و می‌تواند گامی برای مهار ایران، روسیه و چین تلقی شود، تصریح کرد: وجود ناامنی و بی‌ثباتی در این منطقه برای آمریکا بسیار سودآور خواهد بود.
تحولات افغانستان و شرایط آسیای میانه فرصتی برای ایفای نقش مشترک روسیه و چین
بهمن به برخی تحلیل‌ها درخصوص تلاش روسیه و چین برای بهره‌گیری از شرایط کنونی در جهت افزایش نفوذ خود در آسیای مرکزی اشاره کرد و گفت: با توجه به برنامه‌ای که آمریکا برای منطقه دارد، اگر شرایط به سمتی برود که مسکو و پکن را به این نتیجه برساند که این اتفاقات طراحی آمریکا است قطعاً به شکل متحد وارد خواهند شد و به‌ویژه از ظرفیت سازمان همکاری شانگهای برای مقابله با آن استفاده خواهند کرد.
وی درباره زمینه رقابت‌ها و همکاری‌های روسیه و چین در آسیای میانه، افزود: در سالهای گذشته آنچه در این منطقه دیده ایم، بیشتر تمرکز این دو کشور بر همکاری بوده است تا رقابت. البته اخیرا چینی‌ها موفق شدند نفوذ اقتصادی خود را در این منطقه بسیار گسترش دهند و حتی، مبادلات تجاری چین با کشورهای آسیای مرکزی بسیار بیشتر از روسیه شده است و در واقع چینی‌ها در حوزه اقتصادی جایگزین روس‌ها شده‌اند؛ اما در حوزه‌های امنیتی همچنان روس‌ها دست برتر را دارند.
بهمن درعین‌حال تأکید کرد: رقابتی که می‌تواند در این حوزه‌ها میان دو کشور وجود داشته باشد به رقابت خصمانه منتج نشده بلکه چین و روسیه توانسته‌اند این رقابت را با سازوکارهای مختلف مدیریت کنند. روسیه و چین در شرایط فعلی و به‌ویژه در برابر آمریکا، بیش از آنچه که رقیب هم باشند می‌توانند متحد یکدیگر باشند و قطعاً در برابر طراحی‌های آشوب ساز آمریکا به شکل واحد به ایفای نقش خواهند پرداخت.
در پایان؛ این استاد دانشگاه شرایط ایجادشده ناشی از همکاری میان روسیه و چین را فرصتی برای تعمیق همکاری‌های ایران با این دو کشور خصوصا در حوزه‌های امنیتی دانست.
شورای راهبردی روابط خارجی