شورای راهبردی آنلاین – یادداشت: زیردریایی «شاهزاده ولادیمیر» که ۱۲ ژوئن ۲۰۲۰ به مناسبت جشن روز روسیه به ناوگان دریای شمال این کشور پیوست، چهارمین نسل از زیردریایی‌های هسته‌ای به شمار می‌آید که دارای قابلیت‌های قابل‌توجهی است. این زیردریایی با قابلیت پرتاب هم‌زمان ۲۰ فروند موشک دارای کلاهک هسته‌ای، مجهز به سامانه‌های مانور پیشرفته در عمق زیاد و به‌کار‌گیری سلاح‌های مدرن است. زیردریایی «شاهزاده ولادیمیر» می‌تواند به عمق ۴۰۰ متری اقیانوس برود تا از تیررس رادار‌ها مخفی بماند.
دکتر شعیب بهمن – کارشناس مسائل روسیه
روسیه در حالی اقدام به آب انداختن زیردریایی جدید هسته‌ای خود کرده که اخیراً فعالیت خود را در خصوص مسائل هسته‌ای افزایش چشمگیری داده است. آخرین تحرک در این خصوص، صدور فرمان «مبانی سیاست‌های دولت فدراسیون روسیه در زمینه بازدارندگی هسته‌ای» بود که گام مهمی در راستای فعالیت‌های هسته‌ای روسیه در حوزه نظامی محسوب می‌شود؛ زیرا به‌رغم آنکه سند بازدارندگی هسته‌ای روسیه برای نخستین بار در سال ۲۰۱۰ تدوین شده بود، اما هیچ‌گاه آن سند به‌صورت عمومی انتشار نیافته و تنها اشاراتی به آن در دکترین نظامی ۲۰۱۴ صورت گرفته بود. انتشار فرمان رئیس‌جمهور فدراسیون روسیه در تاریخ ۲ ژوئن ۲۰۲۰ تحت عنوان «مبانی سیاست‌های دولت فدراسیون روسیه در زمینه بازدارندگی هسته‌ای» گام مهمی جهت تبیین سیاست‌های کرملین در این خصوص به شمار می‌آید.
اگرچه فرمان هسته‌ای رئیس‌جمهور روسیه کاملاً ماهیتی دفاعی و بازدارنده داشت، اما ضمن اعلام خطوط قرمز این کشور در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای در مرزهای مجاور و همچنین تهدیدهای ناشی از این امر، شرایط استفاده فدراسیون روسیه از سلاح‌های هسته‌ای را نیز مشخص کرده بود. بر این اساس روسیه در راستای انتشار فرمان «مبانی سیاست‌های دولت فدراسیون روسیه در زمینه بازدارندگی هسته‌ای» اقدام به توسعه فعالیت‌های خود در زمینه هسته‌ای کرده که به آب انداختن زیردریایی «شاهزاده ولادیمیر» نیز در این قالب می‌گنجد.
نباید از یاد برد که تسلیحات هسته‌ای از نقش مهمی در راهبرد دفاعی ـ نظامی و سیاست بازدارندگی روسیه برخوردار هستند. اگرچه ولادیمیر پوتین در دسامبر سال ۲۰۱۹، آمادگی روسیه را برای تمدید توافق کاهش زرادخانه‌های هسته‌ای را «بدون هیچ شرطی» اعلام کرد، اما وی در ماه مارس سال ۲۰۱۸، بخش مهمی از پیام سالانه خود به مجلس فدرال را به صحبت درباره سلاح‌های جدید روسیه اختصاص داد که حاوی مطالب مهمی بود. وی در آن سخنرانی به‌صراحت اذعان کرد که «موشک کروز جدید با سوخت هسته‌ای که دارای محدوده نامحدود و مسیر پروازی غیرقابل‌پیش‌بینی است، در فدراسیون روسیه با موفقیت آزمایش‌شده است.» همچنین رئیس‌جمهور روسیه در سخنان خود اظهار داشت که در صورت جنگ هسته‌ای، «روس‌ها به بهشت خواهند رفت و بقیه به‌سادگی خواهند مرد.»
این جملات پوتین نشان می‌دهند که توان هسته‌ای از نقش بسیار مهمی در راهبرد دفاعی این کشور برخوردار است و روس‌ها هیچ ابایی از بیان قابلیت‌های خود در این زمینه ندارند. به‌خصوص که از سال ۲۰۱۴ با وقوع بحران اوکراین و ضمیمه شبه‌جزیره کریمه به روسیه، دور جدیدی از رقابت‌های تسلیحاتی در حوزه هسته‌ای میان مسکو و واشنگتن شروع شده است. درحالی‌که از آن زمان روسیه همواره آماده مقابله با استقرار نیروهای ایالات‌متحده در کشورهای بالتیک بوده، آمریکایی‌ها ادعا دارند که روسیه مدت‌هاست به سلاح‌های هسته‌ای «مینیاتوری» دست‌یافته است. به همین دلیل ایالات‌متحده نیز قصد دارد اقدام مشابهی اتخاذ کند و از این طریق عدم تعادل در سیستم بازدارندگی هسته‌ای را از بین ببرد. در این راستا واشنگتن در حال نصب کلاهک‌های هسته‌ای کوچک بر روی موشک‌های بالستیک در زیردریایی‌های خود برای مقابله با مسکو است. پنتاگون در ۴ فوریه ۲۰۲۰ از تجهیز موشک‌های کروز بالستیک با «کلاهک‌های هسته‌ای کوچک» باقدرت انفجاری نسبتاً کم خبر داد. کلاهک هسته‌ای جدید به نام دبلیو ۶-۲ که روی موشک‌های بالستیک تریدنت ۲ نیروی دریایی ایالات‌متحده نصب شده‌اند، قدرت انفجار برابر با پنج تا هفت تن تی‌ان‌تی دارند. این اقدام در مسکو به‌مثابه روند خطرناکی علیه توانمندی روسیه در حوزه سلاح‌های هسته‌ای تلقی شد و کرملین را برای به آب انداختن زیردریایی «شاهزاده ولادیمیر» مصممتر از گذشته کرد.
رقابت‌های هسته‌ای میان روسیه و آمریکا در حالی افزایش می‌یابد که عملاً پایه‌های نظام کنترل تسلیحات در جهان متزلزل شده‌اند. ایالات‌متحده با خروج از پیمان موشک‌های ضد بالستیک، پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد و پیمان‌نامه آسمان‌های باز، نه‌تنها بر روابط خود با روسیه تأثیر گذاشته، بلکه جهان را نیز ازلحاظ کنترل تسلیحات کشتارجمعی آسیبپذیرتر کرده است. این در حالی است که موعد پیمان استارت نیز در ۵ فوریه ۲۰۲۱، روبه پایان است و به‌رغم اصرار روسیه مبنی بر آمادگی برای مذاکره در این خصوص تاکنون آمریکایی‌ها هیچ پاسخ روشنی نداده‌اند.
ازاین‌رو احتمال آنکه رویه آمریکا در خصوص پیمان‌های محدودکننده تسلیحات در مورد پیمان استارت نیز تکرار شود و این کشور حاضر به تمدید آن نباشد، وجود دارد. عدم توافق درباره پیمان استارت به معنای از بین رفتن آخرین توافقنامه باقی‌مانده روسیه و آمریکا در مورد کنترل تسلیحات است. در چنین شرایطی، برای روسیه راهی جز تقویت تسلیحات هسته‌ای خود جهت بازدارندگی مؤثر در برابر ایالات‌متحده آمریکا باقی نمی‌ماند؛ زیرا روس‌ها به‌خوبی می‌دانند که در رقابت با آمریکا در حوزه تسلیحات متعارف از یک‌سو بخت اندکی برای پیروزی بر رقیب خود دارند و از سوی دیگر ممکن است وقایع مربوط به دوران جنگ ستارگان مجدداً تکرار شوند.
شورای راهبردی روابط خارجی