سفر ایگور لویتین، دستیار ویژه رئیس جمهور روسیه به ایران و بازدید از استان گیلان و ظرفیت های حمل و نقل و بنادر این استان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. ماموریت ویژه لویتین در ایران، تسهیل همکاری های دو کشور برای بهره برداری از مسیرهای ترانزیتی و افزایش ظرفیت خطوط مواصلاتی دو کشور بود که با استقبال طرف ایرانی مواجه شد. نقطه کانونی این همکاری ها، بهره برداری بیشتر دو کشور از کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال ـ جنوب است که می توان آن را رگ حیاتی حمل و نقل از سنت پترزبورگ به بنادر ایران و هند توصیف کرد.
در سال های گذشته، روابط ایران و روسیه از نظر اقتصادی طی سالهای اخیر با توسعه مناسبی مواجه نبوده اما دو کشور زمینه‌های متعدد و گوناگونی برای همکاری دارند. به خصوص در شرایطی که آمریکا تلاش می‌کند حلقه تحریم‌ها علیه روسیه و ایران را تنگ‌تر کند، گسترش روابط دو کشور با یکدیگر می‌تواند در کم اثر کردن تحریم‌های غرب مؤثر باشد.
یکی از چالش‌های مهم در خصوص توسعه مناسبات اقتصادی روسیه با ایران، فقدان سازوکار مناسب برای حمل و نقل کالاها و محصولات مختلف است. فقدان زیرساختهای لازم برای انتقال کالا موجب شده که به رغم قرابت جغرافیایی، دو کشور از خطوط ریلی و جادهای مناسبی برای توسعه همکاریهای اقتصادی برخوردار نباشند.
البته در سالهای اخیر هر دو کشور مجاب شده اند که کریدور شمال ـ جنوب را هر چه سریع‌تر احداث کنند. این کریدور علاوه بر آنکه ایران و روسیه را به یکدیگر متصل می‌کند و موجب تسهیل مبادلات بازرگانی میان این کشورها می‌شود، زمینه مساعدی برای درآمدزایی مشترک هر دو کشور از حق ترانزیت کالا را نیز فراهم می‌کند؛ زیرا این کریدور با توجه به ظرفیت‌های خطوط آهن ایران و روسیه می‌تواند کشورهای اروپایی را به خلیج فارس و اقیانوس هند متصل کند. بی‌شک فعال شدن این کریدور می‌تواند نقش مهمی در همگرایی اقتصادی ایران و روسیه ایفا کند.
در حال حاضر چهار مسیر مهم برای ارتباط کریدوری میان ایران و روسیه وجود دارد که هر یک از اهمیت به سزایی برخوردارند:
مسیر اول، خط دریایی از طریق دریای کاسپین است که ایران و روسیه را بدون هیچ واسطه ای به یکدیگر متصل می کند. اینک تکمیل خط ریلی رشت به بندر کاسپین و توسعه زیرساخت های بندری از جمله اسکله رو رو به صورت جدی در دستور کار طرف ایرانی قرار گرفته است.
مسیر دوم، خط ریلی غرب کاسپین است که از جمهوری آذربایجان می گذرد و ایران و روسیه را به یکدیگر متصل می کند. تکمیل خط ریلی رشت ـ آستارا به عنوان پروژه‌ای مهم در دستور کار طرف های ایرانی و روس قرار دارد. اگر چه در حال حاضر نیز طرفین از این مسیر برای انتقال کالا استفاده می کنند، اما تکمیل خط ریلی رشت ـ آستارا می تواند به توسعه ترانزیت میان دو کشور کمک قابل توجهی کند.
مسیر سوم، خط ریلی شرق کاسپین است که بندر چابهار ایران را از طریق مرز اینجه برون به ترکمنستان و قزاقستان و سپس روسیه متصل می کند. در حال حاضر ارتباط ریلی میان ایران، ترکمنستان و قزاقستان از طریق این خط ریلی برقرار است اما طرف ایرانی باید مسیر بهتری را برای دسترسی به سواحل بند چابهار فراهم کند.
مسیر چهارم، خط ترکیبی ریلی ـ جاده ای است که می تواند ایران را از طریق ارمنستان و گرجستان به روسیه متصل کند. با توجه به برنامه های هند برای برجسته سازی نقش ارمنستان در کریدور شمال ـ جنوب، طرف های ایرانی و روسی می توانند با جدیت بیشتری به این مسیر بنگرند.
در حالی که در گذشته، یکی از موانع عمده برای توسعه روابط اقتصادی روسیه و ایران، اعمال تحریم های غرب علیه تهران بود، در یک سال گذشته به واسطه جنگ اوکراین، روسیه نیز تحت تحریم های اقتصادی شدیدی قرار گرفته است. در واقع مشکل تحریم ها که موجب تاثیرگذاری بر همکاری های اقتصادی دو کشور می شد، اینک رفع شده است. زیرا نه ایران و نه روسیه دیگر هراسی از اعمال تحریم های بیشتر غرب ندارند.
در این بین کریدور شمال – جنوب می تواند هم به عنوان موتور محرک روابط اقتصادی ایران و روسیه عمل کند و هم موقعیت استراتژیک دو کشور را ارتقاء بخشد. نباید از یاد برد که این کریدور مهمترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا است و در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاهتر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزانتر است. همچنین توسعه مناسبات حمل و نقلی به منظور ساماندهی حمل و نقل کالا و مسافر، افزایش دسترسی طرف‌ها به بازارهای جهانی از طریق تسهیلات حمل و نقلی ریلی، جادهای و دریایی، تأمین امنیت سفر، ایمنی محصولات و همچنین حفظ محیط زیست بر اساس استانداردهای بین‌المللی، از جمله مزیت های قابل توجه کریدور شمال ـ جنوب به شمار می آیند.
